Archive for month: اردیبهشت, 1401

1401/02/07

07 ارد 1401

۱۲ غذا و نوشیدنی مضر برای افراد مبتلا به تری گلیسیرید بالا

تری گلیسیرید نوعی لیپید یا چربی است که در جریان خون یافت می‌شود. وقتی غذا می‌خورید، بدن شما کالری اضافی را به تری گلیسیرید تبدیل می‌کند که در سلول‌های چربی ذخیره می‌شود. هر وقت گرسنه باشید یا بدنتان به انرژی نیاز داشته باشد، هورمون‌ها می‌توانند تری گلیسیرید ذخیره شده را آزاد کنند. اگر همیشه کالری دریافتی شما بیش از نیاز بدنتان باشد یا در مصرف غذاهای شیرین و پرچرب زیاده‌روی کنید، تری گلیسیرید خون بالا می‌رود. ورزش، مصرف غذاهای سالم، حذف غذاهای مضر برای تری گلسیرید بالا و در صورت لزوم دارودرمانی به رفع این مشکل کمک می‌کند.

بهتر است تری گلیسیرید خون کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. افزایش غیرطبیعی تری گلیسیرید به شریان‌ها آسیب می‌رساند و احتمال ابتلا به بیماری قلبی، حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهد. با توجه به اهمیت این موضوع قصد داریم در این مقاله درباره‌ی غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا صحبت کنیم. اگر شما هم به این مشکل مبتلا هستید، این مطلب را تا انتها بخوانید.

غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا

اصلاح سبک زندگی و کاهش مصرف غذاها و نوشیدنی‌های زیر می‌تواند به کنترل تری گلیسیرید خون کمک کند:

۱. سبزیجات نشاسته‌ای

نوع و مقدار کربوهیدرات‌هایی که می‌خورید، تأثیر زیادی روی سطح تری گلیسیرید دارد. وقتی می‌خواهید تری گلیسیرید خون را کاهش دهید، نباید تأثیر همه‌ی سبزیجات را یکسان در نظر بگیرید. چراکه سبزیجات نشاسته‌ای مانند ذرت و نخود سبز حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات هستند و اگر در مصرف آن‌ها زیاده‌روی کنید، بدن شما کربوهیدرات یا نشاسته‌ی اضافی را به تری گلیسیرید تبدیل می‌کند. اگر تری گلیسیرید خونتان بالا است، سبزیجات غیرنشاسته‌ای مانند کلم، اسفناج و قارچ گزینه‌های مناسب‌تری برای شما محسوب می‌شوند.

۲. مصرف زیاد میوه

عوارض مصرف زیاد میوه

شاید از اینکه نام میوه‌ها را در لیست غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا می‌بینید، تعجب کنید. بدون شک میوه برای سلامتی مفید است و بخش مهمی از رژیم غذایی سالم را تشکیل می‌دهد، به‌خصوص اگر به جای یک دسر شیرین، پرچرب یا پرکالری یک برش میوه بخورید. اما مصرف بیش از حد میوه می‌تواند توانایی شما را برای کنترل تری گلیسیرید خون کاهش دهد.

در میوه نوعی قند به نام فروکتوز وجود دارد که افراد مبتلا به تری گلیسیرید بالا باید میزان دریافت آن را به ۵۰ تا ۱۰۰ گرم در روز محدود کنند. فروکتوز اضافی باعث افزایش تری گلیسیرید می‌شود و به همین دلیل باید میزان مصرف میوه را به دو تا سه سروینگ در روز محدود کنید. معمولاً یک عدد میوه‌ی متوسط یک سروینگ در نظر گرفته می‌شود.

میوه‌های خشک مثل کشمش و انجیر خشک سرشار از فروکتوز هستند و در مقایسه با میوه‌‌های تازه تأثیر بیشتری روی افزایش تری گلیسیرید دارند. به همین دلیل، توصیه می‌شود مصرف آن‌ها را محدود کرده و بیشتر از میوه‌های تازه استفاده کنید.

۳. نوشیدنی‌‌های الکلی

مصرف الکل می‌تواند میزان تری گلیسیرید خون را افزایش دهد. چون حاوی مقدار زیادی قند است و دریافت بیش از حد قند از هر منبعی می‌تواند مشکل‌ساز باشد. نوشیدنی‌های الکلی علاوه بر افزایش تری گلیسیرید، با افزایش خطر ابتلا به سرطان سر و گردن، سرطان مری، سرطان سینه، سرطان کبد و سرطان روده‌ی بزرگ هم مرتبط هستند.

۴. کنسرو ماهی در روغن

ماهی برای حفظ سلامت قلب مفید است. اما وقتی می‌خواهید کنسرو ماهی بخرید، برچسب روی قوطی آن را بخوانید و به جای کنسروهای حاوی روغن محصولاتی را انتخاب کنید که به جای روغن از آب استفاده کرده‌اند. با مصرف کنسروهای حاوی آب می‌توانید بدون اینکه چربی اضافی دریافت کنید، از تمام مزایای امگا ۳ موجود در ماهی بهره‌مند شوید. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند که همه‌ی افراد هر هفته حداقل دو سروینگ ماهی چرب مصرف کنند. ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند.

۵. نارگیل

نارگیل و تری گلیسیرید خون

نارگیل به شکل میوه، آب نارگیل، شیر نارگیل، روغن نارگیل و… استفاده می‌شود. اگرچه این ماده‌ی غذایی در بعضی شرایط برای سلامتی مفید باشد، اما به دلیل داشتن چربی‌های اشباع جزء غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا محسوب می‌شود. غذاهای سرشار از چربی اشباع علاوه بر تری گلیسیرید روی کلسترول تام و کلسترول بد (LDL) هم تأثیر منفی دارند و باعث افزایش آن‌ها می‌شوند. بنابراین، از پزشک خود بپرسید که آیا لازم است مصرف نارگیل و محصولات آن را محدود کنید یا خیر.

۶. غذاهای نشاسته‌ای

اگر در مصرف ماکارونی، سیب‌زمینی یا غلات زیاده‌روی کنید، بدن شما کربوهیدرات اضافی را به تری گلیسیرید تبدیل می‌کند. نیاز نیست این دسته از خوراکی‌ها را به‌طور کامل از برنامه‌ی غذایی روزانه‌تان حذف کنید، فقط کافی است حد تعادل را رعایت کنید. در مورد میزان کربوهیدراتی که می‌توانید در طول روز مصرف کنید، از متخصص تغذیه کمک بگیرید.

مصرف بیش از حد کربوهیدرات، به‌ویژه کربوهیدرات‌های ساده یا تصفیه شده که در نان سفید و شیرینی‌جات یافت می‌شوند، برای قند خون مضر است و حتی می‌تواند کلسترول خوب (HDL) را کاهش دهد. غلات کامل و کربوهیدرات‌های پیچیده مانند جو دوسر و نان سبوس‌دار انتخاب‌های بهتری محسوب می‌شوند.

۷. نوشیدنی‌های شیرین

وقتی در مورد غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا صحبت می‌کنیم، نباید از نوشیدنی‌های شیرین غافل شویم. آبمیوه، نوشابه‌ی معمولی، قهوه یا چای شیرین، نوشیدنی‌های ورزشی و نوشیدنی‌های انرژ‌ی‌زا همگی حاوی قندی هستند که می‌تواند در بدن به تری گلیسیرید تبدیل شود. بنابراین وقتی می‌خواهید با اصلاح رژیم غذایی تری گلیسیرید خون را کاهش دهید، به یاد داشته باشید که مثل سایر غذاهای مضر میزان مصرف نوشیدنی‌های شیرین را هم محدود کنید.

مصرف نوشیدنی‌های شیرین به چاقی، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی-عروقی، افزایش تری گلیسیرید و سایر بیماری‌های مزمن منجر می‌شود. پس بهتر است به جای این نوع نوشیدنی‌ها از آب استفاده کنید. اگر طعم آب را دوست ندارید، می‌توانید آن را با کمی لیموترش طعم‌دار کنید.

۸. شربت افرا یا عسل

افزایش تری گلیسیرید با مصرف عسل

ممکن است فکر کنید که شربت افرا و عسل در مقایسه با شکر تصفیه شده سالم‌تر یا طبیعی‌تر هستند. اما متأسفانه آن‌ها هم مثل شکر می‌توانند سطح تری گلیسیرید خون را افزایش دهند. یک قاشق غذاخوری عسل ۶۴ کالری انرژی و تقریباً ۱۷ گرم قند دارد و یک قاشق غذاخوری شربت افرا حاوی ۵۰ کالری انرژی و حدود ۱۳ گرم قند است.

اگر می‌خواهید با حذف غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا چربی خونتان را کنترل کنید، باید علاوه بر شکر میزان مصرف سایر شیرین‌کننده‌ها را هم کاهش دهید. برچسب محصولات غذایی را بخوانید و تا حد امکان از مصرف غذاهای حاوی شکر قهوه‌ای، شربت ذرت، شیرین‌کننده‌ی ذرت، شیرین‌کننده‌ی فروکتوز، گلوکز، قند اینورت (Invert sugar)، شربت ذرت با فروکتوز بالا، مالتوز، شربت مالت، ساکارز، قند توربینادو (Turbinado sugar) و ترهالوز (Trehalose) بپرهیزید.

۹. کیک و شیرینی‌

کیک‌ها و شیرینی‌جات طعم دلپذیری دارند، اما مملو از قند و چربی‌های ناسالمی هستند که می‌توانند باعث افزایش تری گلیسیرید خون شوند. افرادی که از چاقی رنج می‌برند، کلسترول یا تری گلیسیرید خونشان بالا است یا در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی قرار دارند، باید میزان مصرف چربی‌های اشباع و ترانس را در رژیم غذایی خود محدود کنند. کره و روغن جامدی که در تهیه‌ی کیک‌ها و شیرینی‌جات استفاده می‌شوند، مملو چربی‌های ناسالم هستند.

زیاده‌روی در مصرف تنقلات شیرین یا پرچرب به افزایش وزن و مقاومت به انسولین منجر می‌شود. مقاومت به انسولین زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند از هورمون انسولین به‌طور مؤثر برای تبدیل قند به انرژی استفاده کند. درنتیجه، قند خون بالا می‌رود و فرد در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می‌گیرد.

قندهای ساده علاوه بر کیک و شیرینی در آبنبات، بستنی، ماست‌های میوه‌ای، مربا و… هم به‌وفور یافت می‌شوند. بهتر است به جای این نوع خوراکی‌ها از غذاهای پرفیبر و غلات کامل استفاده کنید. فقط مراقب باشید که میزان کربوهیدرات رژیم غذایی‌تان از محدوده‌ای که پزشک یا متخصص تغذیه برای شما تعیین کرده، بیشتر نشود.

۱۰. گوشت‌های پرچرب

عوارض گوشت پرچرب

گوشت به دلیل داشتن چربی‌های اشباع می‌تواند کلسترول تام، کلسترول بد و تری گلیسیرید خون را افزایش دهد. لازم نیست گوشت را به‌طور کامل از رژیم غذایی‌ خود حذف کنید، فقط مراقب باشید که از قسمت‌های کم‌چرب‌تر گوشت استفاده کنید و مصرف گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس و ژامبون را به حداقل برسانید. مصرف گوشت‌های فرآوری شده احتمال ابتلا به بیماری قلبی، دیابت و سرطان را افزایش می‌دهد.

برای اینکه بتوانید پروتئین مورد نیاز بدنتان را تأمین کنید، بهتر است ماهی بخورید. ماهی به دلیل داشتن اسیدهای چرب امگا ۳ به حفظ سلامت قلب کمک می‌کند و خطر حمله‌ی قلبی را کاهش می‌دهد.

۱۱. کره یا مارگارین

کره و مارگارین از مهم‌ترین غذاهای مضر برای تری گلیسیرید بالا محسوب می‌شوند، چون سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس هستند. هنگام پختن گوشت و سبزیجات یا تهیه‌ی سس سالاد به جای کره و مارگارین که ممکن است حاوی مقدار زیادی چربی اشباع یا چربی ترانس باشند، از روغن زیتون، روغن دانه‌ی بزرک یا روغن کانولا استفاده کنید. جایگزین کردن کره و مارگارین با روغن‌های سالم که حاوی چربی‌های غیراشباع هستند، به کاهش تری گلیسیرید و کنترل کلسترول خون کمک می‌کند.

۱۲. غذاهای پرکالری

اگر می‌خواهید تری گلیسیرید خود را کاهش دهید، مراقب مصرف غذاهای پرکالری باشید. حتی بعضی از غذاهای سالم مانند آجیل و آووکادو که سرشار از مواد مغذی هستند، جزء غذاهای پرکالری محسوب می‌شوند و زیاده‌روی در مصرف آن‌ها می‌تواند وزن بدن و چربی‌های خون را افزایش دهد. بهتر است در مورد میزان مصرف این نوع غذاها با پزشک مشورت کنید.

غذاهایی که می‌توانند تری گلیسیرید را کاهش دهند

غذاهای مفید برای تری گلیسیرید بالا

مطالعات نشان می دهد که اسیدهای چرب ضروری، مانند اسیدهای چرب امگا ۳، می‌توانند به کاهش سطح تری گلیسیرید کمک کنند. این نوع چربی‌ها در غذاهای زیر یافت می‌شوند:

ماهی سالمون
ساردین
ماهی تن
گردو
دانه‌ی بزرک
روغن کانولا

مکمل‌های روغن ماهی یا امگا ۳ هم می‌توانند برای کنترل چربی‌های خون مفید باشند. با این حال، قبل از مصرف آن‌ها باید با پزشک یا متخصص تغذیه صحبت کنید.

افزایش مصرف سبزیجات غیرنشاسته‌ای به کاهش تری گلیسیرید خون کمک می‌کند. چون این غذاها حاوی کالری، قند یا چربی زیادی نیستند. در بعضی از سبزیجات مانند کلم بروکلی و اسفناج آنتی اکسیدانی به نام آلفا-لیپوئیک اسید وجود دارد که می‌تواند تری گلیسیرید را کاهش دهد. علاوه بر این، سویا و محصولات حاوی آن از منابع سالم پروتئین محسوب می‌شوند و طبق تحقیقات مصرف منظم آن‌ها در کاهش تری گلیسیرید مؤثر است.

در صورت امکان، حداقل دو بار در هفته از ماهی‌های چرب استفاده کنید و روزانه سه تا پنج سروینگ سبزیجات، به‌ویژه سبزیجات غیر نشاسته‌ای، بخورید. یک سروینگ سبزی معادل یک لیوان سبزی خام یا نصف لیوان سبزی پخته است.

کلام پایانی

افزایش تری گلیسیرید خون نگران‌کننده است و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را بالا می‌برد. غذاهای مملو از قند، چربی اشباع و چربی ترانس مانند شیرینی‌جات، نوشیدنی‌های شیرین یا الکلی، گوشت‌های پرچرب، کره، مارگارین، عسل و سایر غذاهای پرکالری در افزایش تری گلیسیرید خون نقش دارند.

اگر به دنبال راهی برای کاهش تری گلیسیرید خون می‌گردید، رژیم غذایی خود را اصلاح کنید و فعالیت بدنی بیشتری انجام دهید. ماهی‌های چرب مثل سالمون و ساردین، سبزیجات غیرنشاسته‌ای مثل کلم، اسفناج و قارچ، محصولات حاوی سویا و روغن‌های سالم مثل روغن زیتون و روغن کانولا به کنترل چربی‌های خون کمک می‌کنند. اگر می‌خواهید از مکمل روغن ماهی یا امگا ۳ برای کاهش سطح تری گلیسیرید خود کمک بگیرید، قبل از مصرف آن با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

این مطلب صرفا جنبه‌ی آموزش و اطلاع‌رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه‌های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

تنظیم ساعت زیستی بدن چه ارتباطی با افزایش میزان کارآمدی روزانه دارد؟

گاهی ۲۴ ساعت شبانه‌روز، برای رسیدگی به تمام کارهایی که باید انجام دهیم زمان اندکی به نظر می‌رسد. محققان به تازگی متوجه شده‌اند که شیوه‌ی جدیدی برای استفاده‌ی کاملا بهینه از این ۲۴ ساعت، به گونه‌ای که کارآمدی به طرز چشم‌گیری افزایش پیدا کند، وجود دارد. یافته‌های علمی نشان داده‌اند که هماهنگ‌سازی ساعت زیستی با برنامه‌ی فعالیت‌های روزمره باعث می‌شود هر شخص بتواند از نهایت انرژی خود برای انجام بیشترین میزان کار در کمترین زمان استفاده کند. این هماهنگ‌سازی، راهکاری فوق‌العاده برای افزایش کارآمدی محسوب می‌شود.

در این مقاله ، ابتدا به نحوه‌ی عملکرد ساعت زیستی بدن می‌پردازیم و سپس، ضمن پرداختن به اهمیت عملکرد ساعت زیستی، زمان ایدئال برای پرداختن به فعالیت‌های حیاتی را معرفی می‌کنیم. در نهایت، ۲ راهکار برای هماهنگ‌سازی برنامه‌ی فعالیت‌های روزمره با ساعت زیستی، برای دست یافتن به حداکثر کارآمدی، ارائه می‌کنیم.

ساعت زیستی چیست و چطور عمل می‌کند؟

ساعت زیستی بخش بزرگی از نحوه‌ی عملکرد هر شخص در طول روز را کنترل می‌کند. فعالیت برنامه مانند این ساعت به گونه‌ای است که زمان‌بندی بسیاری از عملکردهای زیستی، از خوابیدن تا غذا خوردن، را با دقت بسیار بالایی انجام می‌دهد. مهم‌ترین وظیفه‌ی ساعت زیستی، مدیریت کردن چرخه‌های خواب و بیداری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی توسط بدن در ساعت‌های مختلف روز و شب است.

عملکرد بی‌وقفه‌ی ساعت زیستی زمانی به چشم می‌آید که به هر دلیلی، برای مدت زمانی طولانی بیدار مانده باشید یا از یک منطقه‌ی زمانی، به منطقه‌ی زمانی دیگری منتقل شده باشید. برای مثال، کسانی که به صورت شیفتی کار می‌کنند، چاره‌ای جز هماهنگ کردن برنامه‌های کاری‌شان با ساعت زیستی بدنشان ندارند. مشابه این اتفاق برای مسافرانی که به مکان‌هایی با مناطق زمانی متفاوت سفر می‌کنند هم میفتد؛ رویدادی که به اصطلاح «جِت لَگ» (Jetlag) نام دارد.

حتما تا به حال متوجه شده‌اید که در ساعت‌هایی از روز، سطح کارآمدی بالاتری دارید و کارهایتان را سریع‌تر و با دقت بیشتری انجام می‌دهید. از سوی دیگر، در بعضی از ساعت‌ها احساس خستگی می‌کنید و حوصله‌ی انجام کاری را ندارید. محققان با بررسی تفاوت سطوح عملکرد در ساعت‌های مختلف، به این نتیجه رسیده‌اند که ساعت زیستی وظایفی ورای کنترل زمان خوابیدن و بیدار شدن را بر عهده دارد که همه از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

یافته‌های علمی نشان داده‌اند که آمادگی ذهنی برای واکنش نشان دادن به وقایع مختلف، احساس گرسنگی، استرس، خوب یا بد بودن حال روحی و روانی، عملکرد قلب و حتی عملکرد سیستم ایمنی بدن هم تحت تأثیر فعالیت ساعت زیستی هستند. بنابراین، هماهنگ‌سازی ساعت زیستی بدن با برنامه‌ی فعالیت‌های روزمره می‌تواند راهکار بسیار مناسبی برای بالا بردن میزان کارآمدی در طول روز باشد.

ساعت زیستی چه تأثیری روی سلامتی دارد؟

ساعت زیستی وظیفه‌ی مدیریت عادت‌های خواب و عادت‌های تغذیه و همچنین کنترل دمای بدن و سطح هورمون‌ها، هضم غذا و سایر عملکردهای زیستی را بر عهده دارد. بنابراین، می‌توان با قاطعیت گفت که ساعت زیستی، نقش بسیار مهمی را در حفظ سلامت بدن ایفا می‌کند. بروز هر گونه اختلال در عملکرد این ساعت می‌تواند به ایجاد مشکل‌هایی از قبیل دیابت، بیماری‌های فصلی و اختلال‌های خواب منجر شود.

خوشبختانه، درک تأثیر بی‌چون‌و‌چرای چرخه‌های ساعت زیستی روی سلامت بدن، به تشخیص مشکل‌های ناشی از به هم خوردن این چرخه‌ها و پیدا کردن راهکارهای درمانی مناسب کمک شایانی می‌کند. برای مثال، با تشخیص ریشه‌ی اختلال‌ها می‌توانید شیوه‌ی زندگی خود را تغییر دهید و رویه‌ای را پیش بگیرید که کمترین اخلال را به روند طبیعی ساعت زیستی بدنتان وارد می‌کند. به خاطر داشته باشید که گاهی لازم است برای تغییر شیوه‌ی زندگی، به پزشک متخصص مراجعه کنید و از او بخواهید که در صورت نیاز، علاوه بر ارائه‌ی مشاوره‌ی علمی و دقیق، دارو هم تجویز کند.

اهمیت هماهنگ‌سازی برنامه‌های روزمره با ساعت زیستی بدن

بدن انسان در وهله‌ی اول برای دوام آوردن به تغذیه و استراحت مناسب و کافی احتیاج دارد. این نیازها، توسط فعالیت‌هایی همچون غذا خوردن و خوابیدن مرتفع می‌شوند. اما واقعیت این است که زندگی هر کدام از انسان‌ها ابعاد بسیار متنوعی دارد که گهگاه، رسیدگی به نیازهای اولیه را دشوار می‌کنند. رفت‌وآمد کردن، حضور پیدا کردن در محل کار یا مدرسه/دانشگاه و پرداختن به سایر ابعاد زندگی اجتماعی می‌توانند در عین خسته‌کننده بودن، تعادل چرخه‌های طبیعی بدن را به هم بزنند. گاهی نحوه‌ی برنامه‌ریزی برای پرداختن به فعالیت‌های روزمره در تضاد فاحشی با تمایل‌ها و نیازهای بدن قرار می‌گیرد.

تغییر دادن برنامه‌‌ی فعالیت‌های روزمره برای تنظیم دوباره‌ی ساعت زیستی بدن کار آسانی نیست، اما مزایای بسیاری دارد. با انجام این کار،علاوه بر اینکه می‌توانید از زمانی که در اختیار دارید بهره‌ی بیشتری ببرید، سلامتی جسم و روحتان را هم ارتقا می‌دهید. یافته‌های علمی ثابت کرده‌اند که به هم خوردن تعادل ساعت زیستی با بروز اختلال‌های جسمی و روحی، همچون افسردگی و دیابت، رابطه‌ی مستقیم دارد.

بهترین زمان‌ برای انجام فعالیت‌های حیاتی

اگر قصد دارید برنامه‌ی فعالیت‌های روزمره‌تان را با ساعت زیستی بدنتان تنظیم کنید و به کارآمدی حداکثری دست یابید، باید در وهله‌ی اول، بهترین زمان‌ها برای انجام فعالیت‌های حیاتی مانند خوردن، خوابیدن، پرداختن به فعالیت‌های ذهنی و تحرک داشتن، را شناسایی کنید. در ادامه، اطلاعات بیشتر در این زمینه آورده شده است.

خوردن

غذا خوردن

مطالعه‌های صورت گرفته در حیطه‌ی تغذیه نشان داده‌اند که غذا خوردن در زمان مناسب می‌تواند سلامتی را تا حد چشم‌گیری ارتقا دهد. به علاوه، تنظیم کردن زمان غذا خوردن با ساعت زیستی می‌تواند به کاهش وزن هم کمک کند. یک مطالعه‌ی به‌خصوص در این رابطه نشان داده که احتمال ابتلا به بیماری‌های مرتبط با هضم غذا، با تنظیم درست ساعت غذا خوردن به شدت کاهش می‌یابد.

به خاطر داشته باشید که غذا خوردن قبل از خواب، یکی از بدترین عادت‌ها است و می‌تواند به تعادل ساعت زیستی آسیب جدی وارد کند. سعی کنید از ساعت ۹ شب به بعد، غذاهای سنگین مصرف نکنید. در ایدئال‌ترین حالت، باید آخرین وعده‌ی غذایی روز را حداقل سه ساعت قبل از خواب مصرف کرده باشید.

خوابیدن

خواب، مهم‌ترین زمینه برای اعمال قدرت ساعت زیستی بدن است. عواملی همچون سنگین بودن برنامه‌ی فعالیت‌های روزمره، روتین‌های شبانه و حتی سن روی زمان خواب و تأثیری که روی ساعت زیستی بدن می‌گذارد مؤثر واقع می‌شوند. نکته‌ی مهم در رابطه با تشخیص بهترین زمان برای خوابیدن این است که با افزایش سن، ساعت زیستی چرخه‌های خود را تغییر می‌دهد. بنابراین، نمی‌توان نسخه‌ای کلی و همه‌پسند برای خوابیدن تجویز کرد.

به صورت کلی، کودکان سحرخیز هستند و نوجوانان تمایل بیشتری به داشتن خواب طولانی‌تر دارند. هر چه سن بالاتر می‌رود، ساعت زیستی چرخه‌ی خواب را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که سحرخیزی محتمل‌تر شود. نوجوانان، به دلیل سازوکار بالای جسمی، به خواب بیشتری برای رفع نیازهای جسمی و ذهنی‌شان نیاز دارند، اما بزرگسالان معمولا با زود خوابیدن و زود بیدار شدن راحت‌تر هستند.

سطح انرژی بدن در بعدازظهر کاهش می‌یابد، بنابراین، بین ساعت ۳ تا ۶ بعد از ظهر، بهترین زمان برای چرت زدن محسوب می‌شود. حتی اگر به چرت زدن عادت ندارید، سعی کنید در این زمان کمی استراحت کنید و از انجام کارهای انرژی‌بر دست بکشید.

ورزش کردن

هماهنگ‌سازی زمان ورزش کردن با ساعت زیستی بدن می‌تواند به سوزاندن کالری بیشتر و کسب نتایج بهتر کمک کند. از طرفی، ورزش کردن به‌خودی‌خود می‌تواند در تنظیم ساعت زیستی بدن مؤثر واقع شود. بهترین زمان برای ورزش کردن، حد فاصل میان ساعت ۳ تا ۶ بعدازظهر است. در این ساعت‌ها، بدن در بهترین حالت خود قرار دارد و احتمال آسیب دیدن هم کمتر است. ساعت‌های شب بهترین زمان برای انجام ورزش‌های ریلکس‌کننده‌ای همچون یوگا و حرکت‌های کششی هستند. در این ساعت‌ها، بدن در آرام‌ترین حالت خود قرار دارد و آماده‌ی خوابیدن است.

انجام فعالیت‌های ذهنی

مسلما نمی‌توان زمان خاصی را به انجام فعالیت‌های ذهنی اختصاص داد. ذهن همواره در حال فعالیت است و فرآیند فکر کردن و نتیجه‌گیری به گونه‌ای شکل گرفته است که آسیبی به تعادل ساعت زیستی بدن وارد نکند. با این حال، بهتر است انجام فعالیت‌های سنگین ذهنی را به ساعت‌های اولیه‌ی روز موکول کنید.

یافته‌های علمی ثابت‌ کرده‌اند که مغز در هنگام صبح در آماده‌ترین حالت خود قرار دارد، بنابراین بهتر است تا جای ممکن، انجام کارهای ذهنی را تا قبل از فرارسیدن زمان صرف ناهار به اتمام برسانید. محققان معتقدند که میزان تمرکز و توجه پس از مصرف وعده‌های مختلف غذایی کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل است که پرداختن به فعالیت‌های انرژی‌بر ذهنی پس از صرف ناهار یا شام دشوارتر است.

میزان تمرکز از ساعت ۴ بعد از ظهر به بعد کم‌تر می‌شود. به همین دلیل، افراد بسیاری در این ساعت‌ها نیاز به کسب انرژی بیشتر دارند و غذاهای پرکالری‌تر مصرف می‌کنند. در همین راستا، نکته‌ای شگفت‌انگیز در رابطه با بهترین زمان برای پرداختن به فعالیت‌های خلاقانه وجود دارد. محققان معتقدند که در ساعت‌های مختلف روز، میزان توانایی برای حل مسئله‌ها و انجام فعالیت‌های خلاقانه می‌تواند متفاوت باشد.

بهترین زمان برای انجام چنین فعالیت‌هایی، زمانی است که کم‌کم دارید احساس خستگی می‌کنید. به عبارتی، خستگی می‌تواند محرک فعالیت خلاقانه باشد! یافته‌های علمی نشان داده‌اند که در حالت خستگی، مغز تمایل بیشتری به خارج شدن از مسیرهای منطقی تفکر دارد و می‌تواند به مسیرهای نوین‌ و نوآورانه‌تری وارد شود.

چگونه می‌توان ساعت زیستی بدن را تغییر داد؟

باید توجه داشت که ساعت زیستی بدن هر فرد بر اساس نیازهای روزمره‌ی او فعالیت می‌کند و می‌تواند با ساعت زیستی دیگران متفاوت باشد. بعضی از افراد در ساعت‌های اولیه‌ی روز انرژی بیشتری دارند و می‌توانند کارهای دشوارتری را انجام دهند. از طرف دیگر، افراد شب‌بیدار در ساعت‌های شب میزان کارآمدی بالاتری را تجربه می‌کنند و ترجیح می‌دهند ساعت‌های بیشتری از روز را صرف خوابیدن و ذخیره‌ی انرژی کنند.

در ادامه، ۲ راهکار برای هماهنگ‌سازی فعالیت‌های روزمره با ساعت زیستی بدن آورده شده است.

۱. برنامه‌ی خواب منظمی داشته باشید

سعی کنید زنگ هشداری را به یادآوری زمان خواب و بیداری خود اختصاص دهید. بهترین توصیه برای داشتن برنامه‌ی خواب منظم، تعیین یک زمان مشخص برای خوابیدن و بیدار شدن و رعایت آن است. هنگامی که زنگ هشدار بیداری به صدا درمی‌آید، به سرعت برخیزید و مدام زمان پخش دوباره‌ی زنگ هشدار را عقب نیندازید. به یاد داشته باشید که برای عادت کردن به این ساعت‌ها، باید صبور باشید و اصل استمرار را رعایت کنید.

۲. به میزان انرژی خود در طول روز دقت کنید

فراموش نکنید که بهترین زمان برای انجام بعضی از فعالیت‌ها می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد. هیچکس جز خودتان نمی‌تواند در این زمینه قضاوت صحیحی داشته باشد. بنابراین، سعی کنید به میزان انرژی خود در طول روز دقت کنید و بر اساس نیازهایتان، زمان‌های خاصی را به فعالیت‌های سنگین‌تر اختصاص دهید و از استراحت کافی غافل نشوید.

حرف آخر

هماهنگ‌سازی برنامه‌ی کاری روزمره با ساعت زیستی بدن کار ساده‌ای نیست و پیش‌نیازهایی دارد. مهم‌ترین پیش‌نیاز، توجه دقیق به تغییرهایی است که در طول روز در سطوح انرژی رخ می‌دهد. سعی کنید فعالیت‌های سنگین‌تر را به ساعت‌هایی از روز موکول کنید که انرژی بیشتری دارید و برای داشتن حداکثر کارآمدی، استراحت کافی و خواب مناسب را بسیار جدی بگیرید.

این مطلب فقط جنبه‌ی آموزش و اطلاع‌رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه‌های این مطلب حتما با یک متخصص مشورت کنید.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

۱۳ فایده‌ی بی‌نظیر مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ برای سلامتی بدن

فرقی ندارد تخم‌مرغ را به شکل نیمرو مصرف کنید یا به سراغ پخت آب‌پز و املت بروید، این ماده‌ی غذایی خوشمزه در هر صورت دارای فواید بسیاری است و می‌تواند به‌عنوان یک صبحانه‌ی مقوی رژیم غذایی شما را دگرگون کند.

احتمالا می‌دانید که تخم‌مرع یک منبع غنی و سرشار از پروتئین و اسیدهای آمینه است و به همین دلیل می‌تواند به سیر نگه داشتن شما کمک کند. به معنای دیگر، با مصرف تخم‌مرغ در آغاز روز می‌توانید انرژی بیشتری داشته باشید و هنگامی که به محل کار یا تحصیل می‌روید کمتر با سروصدای شکمتان و احساس گرسنگی روبه‌رو شوید!

امروزه تخم‌مرغ یکی از اصلی‌ترین خوراکی‌ها به شمار می‌رود و کم‌وبیش در هر رژیمی پیدا می‌شود. حتی گیاه‌خوارانی که تنها گوشت نمی‌خورند هم به سراغ تخم‌مرغ می‌روند تا از پروتئین باکیفیت آن بهره‌مند شوند. به همین دلیل بسیاری از مردم ممکن است به طور روزانه تخم‌مرغ مصرف کرده و غذاهای مختلفی را با آن درست کنند.

ولی آیا می‌دانید مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ چه تأثیری روی بدن شما می‌گذارد؟ در نوشته‌ی امروز می‌خواهیم به همین موضوع بپردازیم و درباره‌ی فواید مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ سخن بگوییم.

به طور کلی، تخم‌مرغ فواید فراوانی دارد ولی شاید سطح کلسترول و چربی آن برخی از مردم را نگران کند. در ادامه می‌خواهیم ببینیم دیدگاه کارشناسان درباره‌ی مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ چیست و آیا این کار واقعا مفید است یا خیر. پس با ما همراه باشید.

با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ زندگی سالم‌تری داشته باشید

تخم‌مرغ سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله ویتامین A و B12 است که سیستم ایمنی بدن و کارکرد سایر اندام‌ها را بهبود می‌بخشند. زرده‌ی تخم‌مرغ هم یک منبع فوق‌العاده از ویتامین D است که به محافظت از بدن در برابر بیماری‌ها کمک می‌کند. برخی کارشناسان ادعا دارند شما با مصرف مرتب تخم‌مرغ هنگامی که سرما می‌خورید یا آنفولانزا می‌گیرید می‌توانید سریع‌تر بهبودی پیدا کنید.

افزون بر این‌ها، تخم‌مرغ حاوی سلنیوم و روی هم هست. این دو ماده‌ی معدنی برای تقویت سیستم ایمنی بدن و کارکرد مناسب مغز، ذهن و سیستم باروری مردان و زنان مهم و ضروری هستند.

بنابراین، شما با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید زندگی سالم‌تری داشته باشید و سالیان سال از بیماری‌ها و مشکلات گوناگون برای سلامتی در امان بمانید.

مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ چه فوایدی دارد؟

تخم‌مرغ یک منبع پروتئینی کامل است که شامل همه‌ی ۹ اسید آمینه‌ی ضروری می‌شود و می‌تواند فرآیند ساخت، رشد و ترمیم ماهیچه‌های بدن را سرعت ببخشد. بسیاری از مردم از این ماده‌ی غذایی کمک می‌گیرند تا سلامتی خود را حفظ کنند.

جدا از بحث پروتئین، تخم‌مرغ همچنین شامل مواد مغذی دیگری از جمله ویتامین B12، فسفر، ریبوفلاوین و چربی‌های سالم می‌شود. این مواد مغذی به شما کمک می‌کنند زندگی سالم‌تری داشته باشید و از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها هم پیشگیری کنید.

اکنون باید ببینیم مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ چه فوایدی دارد. در ادامه ۱۳تا از مهم‌ترین تأثیرات مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ روی بدن را آورده‌ایم:

۱. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ انرژی و شادابی شما را افزایش می‌دهد

یکی از دلایلی که باید صبح خود را با خوردن یک وعده تخم‌مرغ آغاز کنید این است که تخم‌مرغ می‌تواند سطح انرژی و شادابی شما را افزایش دهد و کمکتان کند برای انجام کارهای روزمره آماده شوید. فرقی ندارد چه سبک زندگی‌ای داشته باشید، در هر صورت باید انرژی صبحگاهی خود را افزایش دهید تا بتوانید برای انجام کارهای گوناگون آماده شوید.

وجود پروتئین و چربی به همراه ویتامین B12 در تخم‌مرغ باعث می‌شود پس از مصرف این ماده‌ی غذایی احساس سیری بیشتری داشته باشید و تا مدت زیادی احساس گرسنگی نکنید. گرسنگی می‌تواند یکی از دلایل اصلی خستگی و کمبود انرژی در نظر گرفته شود. بنابراین شما با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید همیشه انرژی داشته باشید و با خستگی مبارزه کنید.

۲. سیستم ایمنی بدن شما را تقویت می‌کند

شما با افزودن تخم‌مرغ به رژیم غذایی خود می‌توانید مواد مغذی مورد نیاز بدن را تأمین کنید و به سیستم ایمنی اجازه دهید با بیماری‌ها مبارزه کرده و از شما در برابر مشکلات گوناگون سلامتی محافظت کند.

تخم‌مرغ حاوی مقادیر بالایی از ویتامین‌های A ،D و E است که همگی برای کارکرد مناسب سیستم ایمنی بدن ضروری هستند. جدا از این، تخم‌مرغ دارای آنتی‌اکسیدان سلنیوم هم هست که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

این آنتی‌اکسیدان‌ها ویژگی ضدالتهابی دارند و به سلامت بدن کمک می‌کنند، بنابراین سیستم ایمنی نیازی به درگیر شدن نخواهد داشت و می‌تواند روی مشکلات دیگر بدن تمرکز کند. به معنای دیگر، مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن نفس راحتی بکشد و روی مبارزه با سایر خطرات و تهدیدهای سلامتی تمرکز کند!

۳. کارکرد مغز و ویژگی‌های شناختی شما را بهبود می‌بخشد

برخی از مواد مغذی موجود در تخم‌مرغ نقش مهمی در حفظ سلامت مغز و ذهن شما ایفا می‌کنند. برای نمونه، کولین یکی از مواد مغذی تخم‌مرغ است که می‌تواند کارکرد مغز را تقویت کند. این ماده در کنار اسیدهای چرب امگا ۳ برای ساختار مغز و کارکرد مناسب آن بسیار ضروری است.

هر تخم‌مرغ بسته به اندازه و شرکت تولیدکننده‌ی آن حاوی کم‌وبیش ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم اسیدهای چرب امگا ۳ است. این میزان اسیدهای چرب به همراه ویتامین B12 می‌تواند مغز شما را تقویت کند و جلوی ابتلا به زوال عقل، شیدایی، کاهش حافظه و حتی روان‌پریشی را بگیرد. بنابراین، با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید سلامت روان خود را حفظ کرده و فرآیند تفکر، تمرکز و حافظه را تقویت کنید.

۴. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ شکل‌گیری التهاب را در بدن کاهش می‌دهد

شکل‌گیری التهاب درون بدن را کاهش می‌دهد

اسیدهای چرب امگا ۳ نه‌تنها برای سلامت قلب و مغز مفید هستند، بلکه می‌توانند التهاب‌های درون بدن را هم کاهش دهند. تخم‌مرغ با تأمین حجم بالایی از این چربی‌های سالم می‌تواند جلوی شکل‌گیری التهاب را بگیرد و به درمان بیماری‌های قلبی، التهاب مفصل و حتی آلزایمر کمک کند.

البته باید به این نکته اشاره کنیم که تخم‌مرغ جدا از امگا ۳ دارای اسیدهای چرب امگا ۶ هم هست. این اسیدها می‌توانند منجر به شکل‌گیری التهاب شوند.

با وجود این، نکته‌ی مهم نسبت امگا ۳ به امگا ۶ است. یعنی تا زمانی که تخم‌مرغ مصرفی شما نسبت امگا ۳ به امگا ۶ بیشتری داشته باشد مصرف آن خطری به دنبال نخواهد داشت و التهاب‌های درون بدن را کاهش خواهد داد. بنابراین باید به سراغ تخم‌مرغ‌هایی بروید که اسیدهای چرب امگا ۳ بیشتری دارند.

برای این کار می‌توانید از تخم‌مرغ‌هایی استفاده کنید که در مزارع و فضای باز تولید شده‌اند. مرغ‌هایی که در قفس یا شرکت‌ها نگهداری می‌شوند به احتمال زیاد تخم‌مرغ‌هایی را تولید می‌کنند که اسیدهای چرب امگا ۶ بیشتری دارند. از آن سو مرغ‌هایی که در مزارع، مراتع و فضای باز نگهداری می‌شوند می‌توانند تخم‌مرغ‌های سالم‌تر و سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ تولید کنند.

۵. سطح کلسترول را بهبود می‌بخشد

شاید عموم مردم بر این باور باشند که تخم‌مرغ، به‌ویژه‌ی زرده‌ی آن، می‌تواند سطح کلسترول بد را بالا ببرد. ولی کارشناسان ادعا دارند که این ماده‌ی غذایی برای کنترل و بهبود سطح کلسترول مفید است.

کلسترول یک جزء ساختاری ضروری از هر سلول در بدن به شمار می‌رود. کلسترول دو نوع خوب (HDL) و بد (LDL) دارد. کلسترول خوب به انتقال کلسترول به کبد و دفع آن کمک می‌کند. ولی کلسترول بد باعث می‌شود کلسترول به شریان‌ها و سرخرگ‌ها برود و پس از انباشته شدن منجر به بیماری سختاک سرخرگ‌ها شود.

پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که تخم‌مرغ می‌تواند سطح کلسترول خوب را افزایش دهد. جدا از این، پژوهش‌گران مشاهده کرده‌اند که این ماده‌ی غذایی تأثیری روی کلسترول بد و افزایش آن ندارد. بنابراین، با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید سطح کلسترول خوب را در بدن افزایش دهید و جلوی ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات گوناگون را بگیرید.

۶. سلامت پوست و موی شما را حفظ می‌کند

پروتئین و بیوتین موجود در تخم‌مرغ همچنین به سلامت پوست و موی شما کمک می‌کنند. این دو ماده رشد بهتر موها را در پی دارند و مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ باعث می‌شود سلامت موی خود را حفظ کنید و جلوی ریزش و شکنندگی آن را بگیرید.

افزون بر این، تخم‌مرغ دارای آنتی‌اکسیدان‌های بی‌نظیری هم هست که به مبارزه با رادیکال‌های آزادِ آسیب‌زننده می‌پردازند. این رادیکال‌ها می‌توانند به سلول‌های شما آسیب برسانند و سلامت پوست را به خطر بیندازند. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌تواند جلوی این رادیکال‌ها و همچنین نشانه‌های پیری را بگیرد و کاری کند تا دیگر به کرم‌ها و مواد دارویی یا آرایشی گوناگون نیاز نداشته باشید!

۷. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ به چربی‌سوزی و کاهش وزن سریع کمک می‌کند

تخم‌مرغ می‌تواند نقش مهمی در کاهش وزن شما داشته باشد. البته به این بستگی دارد که آن را چگونه و با چه مواد غذایی دیگری مصرف کنید. پس باید دقت داشته باشید که مصرف تخم‌مرغ یا املت به‌تنهایی باعث نمی‌شود در ماه چند کیلو وزن کم کنید!

پروتئین و چربی‌های سالم موجود در تخم‌مرغ منجر می‌شوند احساس سیری بیشتری داشته باشید و انرژی و شادابی خود را افزایش دهید. این احساس سیری به شما کمک می‌کند غذای کمتری در درازای روز مصرف کنید و عادت‌‌های غذایی ناسالم را کنار بگذارید. مصرف غذاهای سرشار از پروتئین در کنار ورزش و فعالیت بدنی مناسب می‌تواند چربی‌های بدن شما را آب کند و وزنتان را کاهش دهد. پس با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید به‌آسانی کالری دریافتی و وزن خود را کاهش دهید و سلامتی‌تان را حفظ کنید.

افزون بر این، تخم‌مرغ با تأمین کولین می‌تواند به فرآیند تجزیه‌ی چربی کمک کند و به شما اجازه دهد از چربی به‌عنوان منبع انرژی استفاده کند. بنابراین بدن شما چربی را به انرژی تبدیل می‌کند، کالری بالایی می‌سوزاند و وزن خود را کاهش می‌دهد.

یک سفیده‌ی تخم‌مرغ کم‌وبیش ۱۷ کیلوکالری انرژی و ۰.۱ گرم چربی دارد. یک زرده‌ی تخم‌مرغ هم حاوی کم‌وبیش ۵۵ کیلوکالری انرژی و ۴.۵ گرم چربی است. شما با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید پروتئین مناسبی دریافت کنید و جلوی پرخوری و میل به هله هوله را بگیرید. بنابراین، کالری دریافتی خود را کاهش می‌دهید و بهتر وزنتان را مدیریت می‌کنید.

شما همچنین می‌توانید تخم‌مرغ را در کنار سایر مواد غذایی و سبزیجات مصرف کنید تا هم تنوع بیشتری به رژیم غذایی خود بدهید، هم ویتامین و مواد معدنی بیشتری به بدن خود برسانید. افزون بر این، تنوع دادن باعث می‌شود از خوردن تخم‌مرغ خسته نشوید و بتوانید آن را به طور مرتب مصرف کنید تا بهتر وزنتان کاهش دهید.

۸. به احساس سیری و جلوگیری از پرخوری کمک می‌کند

به احساس سیری و جلوگیری از پرخوری کمک می‌کند

همانگونه که گفتیم تخم‌مرغ دارای پروتئین و چربی‌های سالم است. این مواد مغذی دیرهضم هستند، احساس سیری بیشتری به شما می‌دهند و برای مدت زمان بیشتری هم سیرتان نگه می‌دارند. مصرف تخم‌مرغ به‌عنوان صبحانه باعث می‌شود روز خود را با شادابی بیشتری آغاز کنید و جلوی میل به خوردن غذاهای نامناسب را بگیرید. بنابراین در درازای روز کالری کمتری مصرف می‌کنید و جلوی پرخوری را می‌گیرید.

پژوهش‌گران با انجام آزمایش‌های گوناگون مشاهده کرده‌اند افرادی که صبح‌ها تخم‌مرغ می‌خورند می‌توانند میل به هله هوله و شیرینی‌ها را کاهش دهند و انتخاب‌های غذایی بهتری داشته باشند. این موضوع جدا از کنترل کردن پرخوری، به کاهش وزن و بهبود سلامتی هم کمک می‌کند. به طور کلی، غذاهایی که دارای پروتئین و چربی‌های سالم هستند بهترین گزینه برای صبحانه به شمار می‌روند. این غذاها جلوی پرخوری را می‌گیرند و سبک زندگی شما را دگرگون می‌کنند.

۹. منجر به کاهش سطح استرس و اضطراب می‌شود

اسید آمینه‌های ضروری موجود در تخم‌مرغ فواید بی‌نظیری برای سلامتی دارند. با توجه به پژوهش‌ها، مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ که سرشار از ویتامین بیوتین و اسید آمینه‌ی لیزین است می‌تواند اضطراب‌های طولانی‌مدت و استرس‌های شدید را کاهش دهد. جدا از این، تخم‌مرغ مواد معدنی از جمله روی هم دارد که برای کاهش اضطراب مفید هستند.

لیزین همچنین می‌تواند به درمان تبخال و دیابت کمک کند و فشار خون را پایین بیاورید. شما با کمک این اسید آمینه می‌توانید سلامت گوارش خود را هم حفظ کنید و استرس‌ها و فشارهای روی بدن را کاهش دهید. همه‌ی این‌ها باعث می‌شوند استرس کمتری داشته باشید و سلامت روان خود را بهبود ببخشید.

به طور کلی این اسیدهای آمینه لازمه‌ی زندگی هستند. اسیدهای آمینه نه تنها برای ساخت پروتئین بخش‌های گوناگون بدن، بلکه برای تولید انرژی لازم هم ضروری به شمار می‌روند. جدا از این‌ها، اسیدهای آمینه وظایف دیگری مانند ساخت ماهیچه، رشد بدن، هضم غذا، ترمیم بافت‌ها، تعادل نیتروژن در بدن، تنظیم اشتها، تنظیم فشار خون، ساخت مواد شیمیایی مغز، تنظیم سیستم ایمنی و چندین فرآیند و کارکردهای دیگر بدن را بر عهده دارند.

بهترین کار برای تأمین اسیدهای آمینه مصرف غذاهای طبیعی است. جدا از تخم‌مرغ می‌توانید محصولات لبنی مانند ماست، پنیر، کره، شیر و همچنین گوشت چهارپایان و جانوران دریایی هم مصرف کنید تا اسیدهای آمینه‌ی ضروری را به بدن خود برسانید.

۱۰. به بهبود سلامت و کارکرد چشم‌ها هم کمک می‌کند

هویج و سبزیجات تیره‌رنگ بیشترین شهرت را برای بهبود بینایی دارند، ولی تنها خوراکی‌هایی نیستند که می‌توانند سلامت چشم را بهبود ببخشند. کارشناسان تغذیه بر این باورند که تخم‌مرغ هم مانند این سبزیجات سرشار از لوتئین است. لوتئین یک آنتی‌اکسیدان است که می‌تواند به درمان مشکلات چشمی و پوستی و همچنین سرطان و تنگی عروق کمک کند. اگرچه لوتئین موجود در تخم‌مرغ کمتر از سبزیجات است، ولی برتری آن هضم سریع‌تر و وارد شدن مستقیم به جریان خون است.

به معنای دیگر، شما با مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ می‌توانید کمک بیشتری به سلامت چشم کنید. البته همچنان باید سبزیجات تیره و هویج را هم در رژیم غذایی خود داشته باشید.

۱۱. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ برای بهبود سلامت کبد مفید است

برخی کارشناسان ادعا دارند که هنوز درمان پزشکی قطعی برای کبد چرب وجود ندارد، ولی شما با کمک برخی راهکارها می‌توانید از شکل‌گیری این مشکل جلوگیری کنید.

رژیم غذایی یکی از بهترین راهکارها برای پیشگیری از ابتلا به کبد چرب است. برای نمونه، شما با کمک قهوه، زیتون و رژیم مدیترانه‌ای می‌توانید به طور قابل توجه‌ای سلامت کبد خود را حفظ کنید و احتمال ابتلا به کبد چرب را کاهش دهید. وجود میوه‌ها و گیاهان گوناگون در این رژیم برای کبد بسیار مفید است.

جدا از این، مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ هم می‌تواند به بهبود سلامت کبد کمک کند. مواد مغذی موجود در تخم‌مرغ از جمله کولین که به وفور در زرده‌ی تخم‌مرغ پیدا می‌شود کمک زیادی به حفظ سلامت کبد می‌کنند و جلوی ابتلا به بیماری‌های جدی کبدی را می‌گیرند.

۱۲. مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ به تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند

مصرف روزانه‌ی تخم مرغ به تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند

زرده‌ی تخم‌مرغ که حاوی مقدار قابل توجه‌ای از ویتامین D است می‌تواند سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها را بهبود ببخشد. جدا از این، فسفر و ویتامین K موجود در تخم‌مرغ هم برای حفظ سلامت دندان‌ها مفید هستند.

البته این‌ها تنها مواد مغذی مفید برای دندان‌ها نیستند. تخم‌مرغ با تأمین پروتئین مورد نیاز بدن هم می‌تواند روی تقویت دندان‌ها تأثیر بگذارد. پروتئین برای شکل‌گیری و حفظ ساختار دندان‌ها بسیار مهم و حیاتی است. این ماده‌ی مغذی همچنین از غشاء مخاطی و بافت همبند پوشاننده‌ی حفره‌ی دهان محافظت می‌کند. در کنار پروتئین، ویتامین A موجود در تخم‌مرغ هم برای سلامت این بخش از بدن مهم و کارآمد است.

۱۳. جدا از همه‌ی این‌ها، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش نمی‌دهد

همانگونه که گفتیم، تخم‌مرغ برخلاف باور عموم مردم می‌تواند سطح کلسترول را کنترل کند و حتی کاهش دهد. پژوهش‌ها هم نشان داده‌اند که مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ نه‌تنها خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش نمی‌دهد، بلکه می‌تواند از شما در برابر این بیماری‌ها و مشکلات محافظت هم کند.

البته دقت داشته باشید که تخم‌مرغ را در کنار سایر مواد غذایی سالم مصرف کنید. در صورتی که غذای شما شامل تخم‌مرغ، کره، پنیر فراوان، سوسیس و سایر غذاهای فرآوری‌شده شود می‌تواند سطح کلسترول را به طور خطرناکی افزایش دهد و سلامتی‌تان را به خطر بیندازد.

بنابراین تا زمانی که انتخاب‌های غذایی سالم داشته باشید و بیشتر رژیم غذایی خود را به میوه‌ها و سبزیجات تازه اختصاص دهید، مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ دردسری به دنبال نخواهد داشت و سلامت قلب و عروق شما را بهبود خواهد بخشید.

سخن پایانی

تخم‌مرغ یکی از مغذی‌ترین مواد غذایی است که کم‌وبیش همه‌ی ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن را دارا است و به همین دلیل به‌عنوان یک «مولتی‌ویتامین طبیعی» شناخته می‌شود. پروتئین و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در تخم‌مرغ هم منجر شده‌اند این ماده‌ی خوراکی را یکی از بهترین بخش‌های هر رژیم غذایی در نظر بگیریم.

تخم‌مرغ طعم بسیار خوبی دارد و می‌تواند با غذاها و سبزیجات گوناگونی ترکیب شود. به همین دلیل می‌توانید غذاهای بسیار جذاب و متنوعی با آن درست کنید و از غذا خوردن لذت ببرید.

همانگونه که دیدید تخم‌مرغ دارای فواید بسیاری است. شما با مصرف مرتب این ماده‌ی خوراکی می‌توانید سطح انرژی خود را افزایش دهید، سیستم ایمنی بدن را تقویت کنید، کارکرد مغز خود را بهبود ببخشید، التهاب‌های بدن را رفع کنید، سطح کلسترول را کنترل کنید، استحکام استخوان و دندان‌های خود را تقویت کنید، چربی بسوزانید و وزنتان را کاهش دهید، سلامت پوست و موی خود را حفظ کنید و همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش دهید.

البته این تنها بخشی از فواید بی‌نظیر تخم‌مرغ است. بعضی از کارشناسان ادعا دارند که تخم‌مرغ برای مقابله با برخی سرطان‌ها و همچنین مشکلات روانی مانند اختلال عاطفی فصلی هم مفید و کارآمد است.

با در نظر داشتن همه‌ی این‌ها می‌توانیم نتیجه بگیریم که مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ یکی از بهترین راهکارها برای حفظ سلامت جسم و روان به شمار می‌رود. بنابراین، از این پس تلاش کنید تخم‌مرغ را به رژیم غذایی خود اضافه کنید و از فواید آن بهره‌مند شوید.

البته یادتان باشد که تأثیر تخم‌مرغ روی سطح کلسترول خون می‌تواند برای هر فرد متفاوت با فرد دیگر باشد. در نتیجه اگر به بیماری‌های قلبی یا دیابت دچار هستید بهتر است هر روز تخم‌مرغ مصرف نکنید. به پیشنهاد کارشناسان شاید بهتر باشد مصرف تخم‌مرغ خود را به بیش از ۶ عدد در هفته نرسانید. برای آگاهی بیشتر می‌توانید به یک پزشک مراجعه کرده و با او مشورت کنید. ببینید مصرف روزانه‌ی تخم‌مرغ با توجه به شرایط فیزیکی‌تان برای شما مناسب است یا نه. با این کار می‌توانید جلوی جدی شدن مشکلات را بگیرید و از سلامت خود مطمئن شوید.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

چطور می‌توان ایمنی آزمایشگاه را با استفاده از جالوله‌ای افزایش داد؟

نظم و سازماندهی مناسب نمونه‌های مختلف را می‌توان یکی از مهم‌ترین نکات در آزمایشگاه‌ها‌ به‌شمار برد که تاثیر بسزایی در عملکرد و افزایش بازدهی و ایمنی شغلی پرسنل دارد. با توجه به کاربرد وسیع لوله‌های آزمایش برای نگهداری و ترکیب‌کردن نمونه‌ها و یا کشت و نگهداری ارگان‌های زنده (مانند میکروب‌ها)، سازمان‌دهی این ابزار به طوری که هم به درستی دسته‌بندی شده باشند و هم بتوان به راحتی به نمونه‌ی مورد نظر دسترسی داشت یکی از دغدغه‌های اصلی پرسنل آزمایشگاهی محسوب می‌شود.

رک‌های نگهدارنده و جالوله‌ای‌ها ابزاری هستند که برای نگهداری لوله‌های خالی و یا محتوی نمونه و نظم بخشیدن به فضای آزمایشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند. این رک‌‌ها در مدل‌ها و اندازه‌های گوناگونی تولید می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند و برای کاربردی خاص طراحی شده‌اند.

متاسفانه مطابق با آمارهای ارائه شده بی‌نظمی یک آزمایشگاه از عوامل موثر در بروز سالانه‌ی ۱۰/۰۰۰ حادثه‌ی شغلی است. به‌همین دلیل تصمیم داریم تا در این مقاله در رابطه با جالوله‌ای‌ها، که یکی از ضروری‌ترین لوازم آزمایشگاهی هستند، و پارامترهای انتخاب یک جالوله‌ای مناسب توضیحاتی ارائه کنیم.

استفاده از جالوله‌ای، روشی هوشمندانه برای نظم بخشیدن به محیط آزمایش

کار در یک آزمایشگاه بی‌نظم نه تنها موجب سردرگمی پرسنل می‌گردد بلکه ممکن است خطراتی برای ایمنی و سلامت کاربران را نیز به همراه داشته باشد. رک‌ها و جالوله‌ای‌ها ابزاری هستند که به سازمان‌دهی آزمایشگاه‌ها کمکی اساسی می‌کنند.

در حقیقت، استفاده از جالوله‌ای یک راه حل آسان و نسبتاً ارزان برای نگهداری لوله‌ها به ویژه در آزمایشگاهایی است که از لوله‌های آزمایش متعددی استفاده می‌کنند و نه تنها تا حد زیادی از افتادن و شکستن لوله‌های آزمایش جلوگیری می‌کند بلکه باعث صرفه جویی در هزینه و ایجاد یک محل کار کارآمد می‌شود.

جالوله‌ای‌ها اغلب در اندازه و رنگ‌های مختلف و از جنس فلز، چوب و یا پلاستیک ساخته می‌شوند. علاوه بر این، مدل‌های مختلفی از جالوله‌ای‌ها با حفره‌هایی متعدد وجود دارند که برای قرارگیری لوله‌ها با سایزهای مختلف به کار می‌رود.

این تنوع بالا در جالوله‌ای‌ها، ممکن است، هنگام خرید، سبب سردرگمی کاربران شود. بنابراین در ادامه به بررسی ویژگی‌هایی خواهیم پرداخت که هنگام خرید یک جالوله‌ای باید به آن‌ها توجه نمود.

هنگام خرید یک جالوله‌ای، به کیفیت و مقاومت آن توجه کنید

در آزمایشگاه‌ها نمونه‌های مختلفی مورد آزمایش قرار می‌گیرند. نظم بخشیدن و نگهداری از لوله‌های حاوی این نمونه‌ها امری چالش برانگیز برای پرسنل آزمایشگاهی است. همانطور که گفته شد جالوله‌ای‌ها اغلب از جنس فلز، چوب و پلاستیک ساخته می‌شوند. این تنوع ممکن است انتخاب یک جالوله‌ای مناسب را کمی دشوار کند. در این بین جالوله‌ای‌هایی که از پلاستیک ساخته می‌شوند مزیت‌های بسیاری نسبت به سایر جالوله‌ای‌ها دارند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است:

جالوله‌ای‌های فلزی اغلب دارای لبه‌های تیزی هستند. به همین دلیل هنگام استفاده از آن‌ها خطر بریده شدن دست کاربر بسیار بالا است. از آنجایی که در آزمایشگاه‌ها ممکن است عوامل بیولوژیکی مورد استفاده قرار گیرند، بریده شدن دست کاربر می‌تواند سلامت وی را به‌خطر انداخته و همچنین موجب آلوده شدن نمونه، اتلاف وقت و هزینه شود. درحالی‌که این خطر با استفاده از جالوله‌ای‌های پلاستیکی وجود ندارد.
در بعضی آزمایشگاه‌ها نمونه‌های اسیدی و یا خورنده وجود دارد. چنانچه جالوله‌ای‌های فلزی با این مواد در تماس باشند خورده شده و زنگ می‌زنند. این در حالی است که یک جالوله‌ای‌ پلاستیکی با کیفیت در برابر اکثر اسیدها و مواد شیمیایی رایج در آزمایشگاه‌ها مقاوم هستند. علاوه بر این، جالوله‌ای‌هایی که از جنس فلز و بدون روکش ساخته می‌شوند در طول زمان و در اثر رطوبت زنگ می‌زنند.
جالوله‌ای‌هایی که از جنس چوب و فلز ساخته می‌شوند، نسبت به جالوله‌ای‌های پلاستیکی سنگین‌تر هستند و چنانچه لوله‌های حاوی نمونه نیز در آن‌ها قرار گیرد، وزن‌ آن‌ها بیشتر می‌شود. این مسئله ممکن است منجر به افتادن جالوله‌ای از دست کاربر و از بین رفتن نمونه شود که خطر آلوده شدن محیط و کاربر را به دنبال خواهد داشت.
نظافت کامل و استریل کردن جالوله‌ای‌های چوبی، چنانچه در تماس با نمونه قرار گیرند، بسیار سخت و حتی غیر ممکن است زیرا نمونه اغلب به درون چوب نفوذ می‌کنند. در صورتی که جالوله‌ای‌های پلاستیکی قابلیت قرار گیری در دستگاه اتوکلاو را داشته و به راحتی استریل می‌شوند.

متناسب با انواع نیازها

جالوله‌ای‌ها در انواع مختلفی طراحی می‌شوند. نکته‌ی قابل توجه این است که تهیه‌ی یک جالوله ای باید متناسب با نیاز آزمایشگاه، فضای آزمایشگاهی و میز کار و حجم و تعداد لوله‌های آزمایش صورت گیرد تا به این ترتیب بتوان عمده نیازهای کاربران را پوشش داد. در حقیقت یکی از ملاحضات اولیه هنگام خرید جالوله‌ای مناسب، توجه به نوع کاربرد آن در آزمایشگاه است. به همین دلیل در ادامه مواردی را ذکر کرده‌ایم که با بررسی آن‌ها می‌توان یک جالوله‌ای مناسب را تهیه نمود.

در بعضی آزمایشگاه‌ها نیاز است تا نمونه‌ها در لوله‌هایی با قطرهای مختلف نگهداری شوند. جالوله‌ای‌هایی که امکان نگهداری همزمان چندین قطر لوله را فراهم می‌کنند، ابزاری کارآمد در این آزمایشگاه‌ها خواهند بود.

نگهداری همزمان چندین قطر لوله با یونیورسال رک 2 — شکل 1: نگهداری همزمان چندین قطر لوله

در برخی آزمایشگاه‌ها لازم است تا تعداد بسیار زیادی از لوله‌ها با ابعاد متفاوت در یک رک نگهداری شوند. در چنین شرایطی می‌توان جالوله‌ای‌هایی را تهیه کرد که امکان جابه‌جایی صفحات را داشته و دارای فضای کافی برای نگهداری تعداد زیادی از لوله‌ها هستد.

رگ نگه دارنده ی لوله آزمایش PIP — شکل 2: نگهداری تعداد زیادی لوله

همانطور که پیش تر نیز گفته شد در اغلب آزمایشگاه‌ها لوله‌های متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرند و سازمان‌دهی آن‌ها به یکی از دغدغه‌های پرسنل آزمایشگاهی بدل شده است. جالوله‌ای‌هایی که دارای ردیف‌بندی و کدگذاری ماتریسی هستند این امکان را به کاربران می‌دهند تا به آسانی لوله‌های آزمایش را شناسایی کرده و به آن‌ها نظم دهند. این ویژگی احتمال بروز خطا در آزمایشات را نیز کاهش می‌دهد.
.ارگونومی رنگ‌ها در فضاهای کاری از جمله آزمایشگاه‌ها امری بسیار مهم در افزایش آرامش روانی و کارایی پرسنل است که اغلب از آن چشم‌پوشی می‌شود. درحالی که حتی با استفاده از یک ابزار ساده مانند جالوله‌ای با رنگ‌های متنوع می‌توان این امر را محقق ساخت. این امر در جذب پرسنل به کار و پویایی آن‌ها موثر است.
.گاهی در آزمایشگاه‌‌ها نیاز است تا نمونه‌ها را در دمای پایین نگهداری کرد. به این منظور و برای خنک نگه‌داشتن نمونه‌ها و معرف‌های آزمایشگاهی علاوه بر تجهیزات سرمایشی مناسب، استفاده از ابزار جانبی با کیفیت نیز اهمیت دارد. یک جالوله‌ای با کیفیت و مناسب باید به گونه‌ای طراحی شود که دارای قابلیت فریزشدن باشد.
شکل : استندهای پیپت و ترمومتر نقش موثری در سازمان‌دهی این ابزار داشته و از بروز حوادث احتمالی مانند شکستن و آلوده شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
1.پیپت‌های تمیز و پیپت‌های استفاده شده باید به درستی سازمان‌دهی شوند. این امر موجب می‌شود تا کاربر به راحتی آن‌ها را از هم تشخیص داده و یک پیپت را در چند نمونه‌ی مختلف وارد نکند. همچنین پیپت‌های تمیز باید به گونه‌ای مرتب شوند که در معرض آلودگی‌های محیط قرار نگیرند.

2.همچنین، پیپت‌ها به دلیل شکل ظاهری خود، چنانچه به صورت افقی روی میز قرار گیرند، احتمال شکستن آن‌ها در اثر غلطیدن و افتادن بر روی زمین بالا است.

قرار دادن پیپت‌ها در یک استند و به صورت عمودی، به کاربر کمک می‌کند تا از آشفتگی محیط جلوگیری کرده و همچنین مانع آسیب دیدن پیپت می‌شود.
ترمومترهای شیشه‌ای نیز جزء ابزارهایی هستند که باید به درستی از آن‌ها مراقبت شود. زیرا این ترمومترها اغلب گران قیمت هستند و آسیب دیدن آن‌ها بار اقتصادی زیادی را به همراه دارد. علاوه‌بر این، وجود جیوه در ترمومترهای شیشه ای سبب می‌شود تا درصورت شکستن، دردسرهای زیادی برای کاربران، به وجود بیاید زیرا جیوه فلزی بسیار سمی و خطرناک است.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

در نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه به چه نکاتی باید توجه داشت؟

آزمایشگاه‌ از محیط‌هایی است که انواع مختلفی از مواد شیمیایی در آن نگهداری می‌شود. برخی از این مواد با یکدیگر ناسازگار بوده و ترکیب شدن آن‌ها با هم ممکن است منجر به آتش‌سوزی و یا انفجار شود. برای جلوگیری از ترکیب ناخواسته مواد شیمیایی با یکدیگر و جلوگیری از بروز حوادث، لازم است نکات ایمنی و روش‌های نگهداری صحیح آن‌ها را بدانید. بنابراین ذخیره مناسب و صحیح مواد شیمیایی، یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی است که باید در آزمایشگاه رعایت شود. در این مقاله سعی داریم نکاتی را در رابطه با نگهداری مواد شیمیایی مختلف مطرح کنیم و مثال‌هایی از حوادث رخ داده بر اثر ترکیب شدن مواد شیمیایی ناسازگار با یکدیگر را بیان کنیم.

هیئت تحقیقات ایمنی و خطر مواد شیمیایی آمریکا (U.S. Chemical Safety and Hazard Investigation Board)، اعلام کرد بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ میلادی، ۲۶۲ حادثه شیمیایی رخ داده است که باعث جراحت ۴۹۰ نفر و کشته شدن ۱۰ نفر از پرسنل آزمایشگاه شده است. این در حالی است که تمامی این حوادث به سادگی قابل پیشگیری بودند و اگر نکات ایمنی رعایت می‌شد چنین حوادثی رخ نمی‌داد. به عنوان مثال حوادث زیر را در نظر بگیرید:

1- انفجار یک حلال اکسید کننده

همه پرسنل آزمایشگاه باید بدانند که اسید نیتریک با مواد آلی به شدت واکنش می‌دهد و طی یک واکنش گرمازا، مقدار زیادی گاز و گرما تولید می‌کند. پس باید آن را در یک ظرف مهر و موم شده قرار دهید. این نکته را نیز در نظر داشته باشید که گازهای حاصل از اسید نیتریک ممکن است فشارهایی را به ظرف وارد کند که باعث شکسته شدن ظرف شود.

در یک آزمایشگاه‌، یکی از کابینت‌هایی که مواد خورنده در آن نگهداری می‌شد، منفجر شد. خوشبختانه هنگام انفجار کسی نزدیک محل حادثه نبود. احتمالا این انفجار به دلیل مخلوط شدن اسید نیتریک (که یک اکسنده قوی است) و یک حلال آلی است که در ظروف دربسته نگهداری می‌شدند.

2- ظروف زباله آغشته به مواد شیمیایی

هنگام ریختن مواد زائد شیمیایی آزمایشگاه در ظروف زباله، حتما بررسی کنید تا ظرفی که از آن استفاده می‌کنید کاملا تمیز و عاری از هر گونه مواد شیمیایی باشد. در غیر این صورت ممکن است منجر به وقوع واکنش‌های خطرناک شود. به عنوان مثال یکی از این حوادث را در قسمت پایین ذکر کرده‌ایم:

در یکی از آزمایشگاه‌هایی که مواد شیمیایی مختلفی در آن نگهداری می‌شد، یکی از کاربران مشغول کار با کامپیوتر بود که متوجه ترکیدن بطری‌ حاوی مواد زائد شیمیایی شد. طی این حادثه مقدار زیادی نیتریک اسید و خرده شیشه‌ در تمام فضای آزمایشگاه پخش شد. تقریبا ۲ لیتر اسید نیتریک در ظرفی که در آن مواد زائد شیمیایی (مخصوصا متانول) ریخته شده بود، وجود داشت.

این احتمال وجود دارد که طی ۱۲ تا ۱۶ ساعت، مقداری از متانول باقی‌مانده با ضایعات اسید نیتریک واکنش داده باشد، دی اکسید کربن کافی را ایجاد کرده و باعث به وجود آمدن فشار بیش از حد درون ظرف شده باشد. خوشبختانه در این حادثه کاربر هیچ صدمه‌ای ندید.

این دو حادثه اشتباهات رایج مشترکی را در نگهداری مواد شیمیایی ناسازگار در آزمایشگاه‌ها نشان می‌دهند که می‌توانند حوادث خطرناک و جبران‌ناپذیری را ایجاد کنند.

محل ذخیره‌سازی مواد شیمیایی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

حفظ فاصله مناسب، پارتیشن بندی، استفاده از کابینت‌ها و تجهیزات مهار کننده^[۱] همه اقدامات قابل قبولی برای تفکیک مناسب مواد از یکدیگر هستند. در واقع هیچ قاعده خاصی برای ذخیره کردن مواد شیمیایی وجود ندارد اما هنگام ذخیره کردن مواد مایع و جامد، باید هم حجم مواد شیمیایی را در نظر بگیرید و هم به فضایی که برای ذخیره کردن آن‌ها در اختیار دارید، توجه کنید.

متخصصان ایمنی، کابینت‌های جداگانه یا جداکننده‌ها را برای ذخیره‌سازی مواد ناسازگار توصیه می‌کنند. تجهیزات مهارکننده نیز قابل قبول هستند و در صورت محدود بودن فضا به خوبی عمل می‌کنند. فقط مطمئن شوید که این تجهیزات به اندازه کافی بزرگ باشند و بتوانند کل حجم ذخیره شده (حتی حجم بزرگ‌ترین ظرف موجود در آن) را در خود نگه‌دارند.

در ادامه چند مورد از ویژگی‌های یک مکان مناسب برای ذخیره‌سازی مواد شیمیایی را آورده‌ایم:

روش صحیح نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه

محل ذخیره‌سازی مواد شیمیایی، باید کاملا سرپوشیده و ایمن باشد.
ظروف حاوی مواد شیمیایی روی سطوح غیرقابل نفوذ نگهداری شوند (به عنوان مثال سطوحی که با اپوکسی پوشیده شده‌اند).
محوطه باید دارای تهویه مناسب باشد.
دوش ایمنی و ایستگاه شست و شوی چشم در فاصله نزدیک به آن‌ها وجود داشته باشد.
در این مکان‌ها محدودیت‌هایی برای خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن تعریف کنید.
تجهیزات مناسب برای مهار آتش (مانند کپسول‌های آتش‌نشانی) را در دسترس قرار دهید.
علائم نشان دهنده استفاده از وسایل حفاظت فردی (PPE) هنگام کار باید در مکان‌های در معرض دید نصب شوند.
راهرو‌ها و مسیرهای عبور لیفتراک در انبارها باید به وضوح مشخص شده باشند.
مواد ناسازگار باید در محل‌های جداگانه قرار داده شوند.
مواد قابل اشتعال باید در محل‌هایی ذخیره شوند که کاملا دور از حرارت و گرما باشند.
ارتفاع ظروف حاوی مواد شیمیایی که روی هم چیده شده‌اند، نباید بیش‌تر از سه متر باشد.
تعداد گالن‌هایی که روی هم چیده شده‌اند نباید از سه گالن بیش‌تر باشد و ترجیحا آن‌ها را با پالت‌ از هم جدا کنید.

با رعایت نکات ایمنی مربوط به نگهداری مواد شیمیایی مختلف، می‌توانید از بروز چنین حوادثی در آزمایشگاه‌ها جلوگیری کنید. در ادامه به بررسی چند مطلب مهم در ارتباط با روش‌های نگهداری مواد شیمیایی خواهیم پرداخت.

همان‌طور که گفته شد ذخیره صحیح مواد شیمیایی بسیار حائز اهمیت است زیرا بعضی از مواد شیمیایی ذاتا ناپایدار هستند و به سرعت با مواد دیگر واکنش می‌دهند هم‌چنین مواد شیمیایی قابل اشتعال، اگر به درستی ذخیره نشوند، ممکن است سبب آتش‌سوزی یا انفجار شوند. گاهی نشت مواد شیمیایی نیز می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت کاربر و محیط زیست داشته باشد.

با توجه به نوع تحقیقات هر آزمایشگاه و واکنش‌هایی که در آن انجام می‌شود‌، مواد شیمیایی مصرفی در هر حوزه کاری،‌ با هم تفاوت دارند مسلما با توجه به مواد شیمیایی مورد استفاده در هر آزمایشگاه، مواد زائد حاصل از آن‌ها نیز با یکدیگر متمایز است.

به عنوان مثال مواد شیمیایی که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی استفاده می‌شوند کاملا متفاوت از مواد شیمیایی مصرفی در آزمایشگاه‌های تولیدی است. مواد مورد استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی و آزمایشگاه‌های سنتز نیز با هم تفاوت دارند.

روش‌های مختلفی برای نگهداری اصولی مواد شیمیایی خطرناک در آزمایشگاه وجود دارد علاوه‌بر آن، مسئولین آزمایشگاه باید مطمئن شوند که تمامی پرسنل به خوبی آموزش دیده‌اند و دارای مهارت کافی در تشخیص مواد شیمیایی ناسازگار از هم هستند.

مشخص کردن مواد شیمیایی ناسازگار و آموزش دادن نحوه صحیح تفکیک آن‌ها از یکدیگر

نگهداری مواد شیمیایی ناسازگار و تفکیک مناسب آن‌ها از یکدیگر، مسئله‌ای حائز اهمیت است. باید بدانید که کدام مواد شیمیایی در صورت مخلوط شدن یا در تماس بودن با یکدیگر، به شدت واکنش می‌دهند.

مخلوط شدن مواد ناسازگار یا تماس آن‌ها با یکدیگر، معمولا بر اثر نشت ظروفی است که مواد در آن‌ها نگهداری شده‌اند و همین مسئله باعث می‌شود که واکنش‌های شیمیایی خطرناکی میان آن‌ها رخ دهد.

مواد شیمیایی که هنگام مخلوط شدن با یکدیگر گرما و فشار زیادی تولید می‌کنند، جزو مواد ناسازگار محسوب می‌شوند و ممکن است به شدت با هم واکنش دهند یا حتی در بعضی موارد اختلاط این مواد سبب انفجار خواهد شد. این مواد باید در ظروف جداگانه و در محل‌های متفاوتی نگهداری شوند.

نگهداری بر اساس سازگاری شیمیایی

شرکت‌های سازنده مواد شیمیایی معمولا به همراه محصول خود یک برگه راهنمای ایمنی ارائه می‌دهند. مطمئن‌ترین راه برای بررسی ناسازگاری مواد، مراجعه به برگه اطلاعات ایمنی (^[۲]SDS) مخصوص هر ماده شیمیایی است. SDS برگه‌ای است که در آن مواد شیمیایی در دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند و در قسمت واکنشگرها موادی که با هم سازگار نیستند ذکر شده است.

با این حال ممکن است مطابقت مواد با این لیست کار خسته‌کننده‌ای به نظر برسد مخصوصا اگر تنوع مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاه زیاد باشد.

معمولا برای دسته‌بندی مواد شیمیایی به ماتریس‌ها و جدول‌ سازگاری‌های‌ مواد شیمیایی مراجعه می‌کنند. این جدول، مواد شیمیایی را بر اساس خطرات عمومی دسته‌بندی ‌می‌کند. به عنوان مثال گروه‌های اصلی که بیش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر است:

مایعات اشتعال‌پذیر (و اسیدهای آلی)
مواد جامد اشتعال‌پذیر
اسیدهای معدنی
مواد سوزاننده (پایه)
اکسیدکننده‌ها
اسید پرکلریک
گازهای فشرده

در ادامه جدولی از مواد شیمیایی ناسازگار که ترکیب آن‌ها با یکدیگر ممکن است باعث ایجاد واکنش‌های ناخواسته شوند را آورده‌ایم.

لیست ناسازگاری مواد شیمیایی

ردیف	ماده شیمیایی	مواد ناسازگار
۱	اسید استیک	عوامل اکسید کننده مانند: اسید کرومیک- اسید نیتریک- ترکیبات هیدروکسیل دار- اتیلن گلیکول- پرکلریک اسید- پراکسیدها- پرمنگنات‌ها
۲	استون	اسید نیتریک- اسید سولفوریک- سایر عوامل اکسید کننده
۳	استیلن	کلر- برم- مس- فلئور- نقره- جیوه
۴	فلزات قلیایی و قلیایی خاکی مانند: پودر آلومینیوم- منیزیم- کلسیم- لیتیم- سدیم- پتاسیم	آب- تتراکلرید کربن- سایر ترکیبات هیدروکربنی کلردار- دی اکسید کربن- هالوژن‌ها
۵	آمونیاک بی آب	جیوه (در فشارسنج جیوه‌ای)-کلر-هیپوکلریت کلسیم- ید- برم- هیدروفلوریک اسید
۶	نیترات آمونیوم	اسیدها- پودر فلزات- محلول‌های قابل اشتعال- کلرات‌ها- نیتریت‌ها- گوگرد- ترکیبات آلی ریز یا مواد قابل احتراق
۷	آنیلین	اسید نیتریک- پراکسید هیدروژن
۸	مواد حاوی آرسنیک	عوامل کاهنده
۹	آزیدها	اسیدها
۱۰	برم	عوامل مربوط به کلر را مشاهده کنید
۱۱	اکسید کلسیم	آب
۱۲	کربن فعال	هیپوکلریت کلسیم- سایر عوامل اکسید کننده
۱۳	کلرات‌ها	نمک‌های آمونیوم- اسیدها- پودر فلزات- گوگرد- ترکیبات آلی- مواد قابل احتراق
۱۴	کلر	آمونیاک- استیلن- بوتا‌دی‌ان- بوتان- متان- پروپان (یا سایر گازهای به دست آمده از نفت)- هیدروژن- سدیم کاربید- بنزن- پودر فلزات- تربانتین
۱۵	دی‌اکسید کلر(clo2)	آمونیاک- متان- فسفین- سولفید هیدروژن (PH3)
۱۶	اسید کرمیک (کرومیوم تری اکسید)	اسید استیک- نفتالین- کامفور- گلیسرول- الکل- محلول‌های قابل اشتعال
۱۷	مس	استیلن- پراکسید هیدروژن
۱۸	سیانیدها	اسیدها
۱۹	محلول‌های قابل اشتعال	نیترات آمونیوم- اسید کرومیک- پراکسید هیدروژن- اسید نیتریک-سدیم پراکسید- هالوژن‌ها
۲۰	هیدروکربن‌ها (مانند: بوتان-پروپان-بنزین)	فلوئور-کلر-برم-اسید کرمیک- پراکسید سدیم- سایر عوامل اکسید کننده
۲۱	اسید هیدرو سیانیک	قلیا
۲۲	اسید هیدروفلوئوریک	پرمنگنات پتاسیم- اسیدسولفوریک
۲۳	سولفید هیدروژن	اکسیدهای فلزی- پودر مس- عوامل اکسیدکننده
۲۴	هیپوکلریت‌ها	اسیدها- ذغال فعال- آمونیاک
۲۵	ید	استیلن- آمونیاک (گاز یا محلول آبی)- هیدروژن
۲۶	جیوه	استیلن- فولمینیک اسید- آمونیاک
۲۷	نیترات‌ها	پودرهای فلزی و غیر فلزی- سولفید‌های فلزی- محلول‌های قابل احتراق
۲۸	اسید نیتریک	استیک اسید- آنیلین- اسید کرومیک- هیدروسیانید اسید- سولفید هیدروژن- گازها و محلول‌های قابل اشتعال- مس- آلیاژ برنج- فلزات سنگین- قلیایی‌ها
۲۹	نیتریت‌ها	نمک‌های آمونیوم- آمیدها- فسفیدها- عوامل کاهنده
۳۰	نیتروپارافین‌ها	اسیدها- بازها- آمین‌ها- هالیدها
۳۱	اسید اگزالیک	نقره- کلریت‌ها- اوره
۳۲	اکسیژن	روغن‌ها- گریس- هیدروژن- سایر عوامل کاهنده شامل گازها، محلول‌ها و مواد جامد قابل اشتعال
۳۳	پر کلرات‌ها	مشابه کلرات‌ها
۳۴	پرکلریک اسید	عوامل کاهنده مانند: استیک انیدرید- بیسموت و آلیاز‌های آن- الکل‌ها- کاغذ- پشم- گریس- روغن‌ها
۳۵	فسفر (سفید)	هوا- اکسیژن- قلیاها- هالوژن‌ها- اکسیدهای هالوژن- عوامل اکسید کننده
۳۶	پتاسیم	تتراکلرید کربن- دی‌اکسیدکربن- آب
۳۷	پرمنگنات پتاسیم	گلیسرول- اتیلن گلیکول- بنزآلدهید- سایر عوامل کاهنده- اسید سولفوریک
۳۸	سدیم	تتراکلریدکربن- دی‌اکسیدکربن- آب
۳۹	پراکسید سدیم	اتانول- متانول- اسید استیک گلاسیال- استیک انیدرید- بنزآلدهید- کربن‌دی‌سولفید- گلیسیرین- اتیلن گلیکول- استیل استات- متیل استات- فورفورال
۴۰	سولفیدها	اسیدها
۴۱	سولفوریک اسید	نگنات‌ها- آب- محلول‌های آبی- عوامل کاهنده- کلرات‌ها- پرکلرات‌ها- اسید نیتریک

با استفاده از یک منبع مناسب و با توجه به مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاهتان، می‌توانید مواد شیمیایی مورد نظرتان را در گروه‌های مختلف تفکیک کنید و مشخص کنید که به چه مقدار فضا برای ذخیره و نگهداری آن‌ها احتیاج دارید. گاهی هرچقدر هم لیست مرجع شما کامل باشد، همیشه ماده شیمیایی استثنایی وجود دارد که برای دسته‌بندی، در ۲ گروه یا بیش‌تر قرار می‌گیرد.

اگر برای ذخیره کردن این مواد به مشکلی برخوردید حتما با یک متخصص مشورت کنید.

اگر آزمایشگاه شما در مناطقی واقع شده است که امکان وقوع زلزله در آن بالا می‌باشد، باید اقدامات احتیاطی بیش‌تری را انجام دهید و مقررات مضاعف را رعایت کنید. به عنوان مثال قفسه‌هایی که برای ذخیره‌سازی مواد استفاده می‌‎کنید باید لبه داشته باشند تا مواد شیمیایی از روی آن سر نخورند. همچنین بهتر است برای محکم‌کاری این قفسه‌ها به دیوار پیچ شوند.

در ادامه خلاصه‌ای از دستورالعمل‌ها برای تفکیک ایمن مواد شیمیایی از هم، آورده شده است:

مواد سمی فرار و مواد شیمیایی بودار را در کابینت‌های دارای تهویه نگهداری کنید.
ابتدا مواد شیمیایی را به ۲ دسته مواد آلی و غیرآلی دسته‌بندی کرده سپس آن‌ها را طبق سازگاری‌هایشان از هم جدا کنید.
برای هر ماده شیمیایی محل نگهداری مشخصی در نظر بگیرید و پس از هر بار استفاده، آن را در محل قبلی قرار دهید.
مایعات قابل اشتعال را در کابینت‌های مخصوص نگهداری مواد قابل اشتعال^[۳]یا قوطی‌های ایمنی^[۴] نگهداری کنید.
اطمینان حاصل کنید که جنس قفسه‌ها با مواد شیمیایی که قرار است در قفسه‌ها نگهداری شوند، سازگار هستند. (به عنوان مثال اکسید کننده‌ها را در قفسه‌های چوبی نگهداری نکنید.)
مواد شیمیایی را بر اساس حروف الفبا تقسیم‌بندی نکنید. باید آن‌ها را بر اساس سازگاری در یک گروه قرار دهید.
مواد شیمیایی را در کابینت‌ها و قفسه‌های بلند نگذارید. بهتر است آن‌ها را در ارتفاع کم و در مکانی قرار دهید که در معرض دید مستقیم باشند.
مواد شیمیایی را روی میز و یا در زیر هود نگهداری نکنید مگر در مواردی که همان لحظه قرار است از آن استفاده کنید.
مواد شیمیایی ناسازگار را روی یک قفسه کنار هم قرار ندهید تا از هرگونه واکنش احتمالی میان آن‌ها جلوگیری کنید. (حتی در صورتی که در ظرف‌های در بسته ریخته شده باشند)
قبل از هرچیزی ایمنی را درنظر بگیرید.

جمع‌بندی

در این مقاله سعی کردیم اشاره‌ای به روش‌های صحیح انبارش مواد شیمیایی داشته‌ باشیم، نمونه‌ای از حوادث رخ داده در اثر اشتباهات رایج هنگام ذخیره‌سازی مواد شیمیایی را بیان کنیم و مواد شیمیایی که ممکن است سبب ایجاد واکنش‌های خطرناک شوند و با هم ناسازگار هستند را معرفی کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

چگونه ایمنی آزمایشگاه خود را مدیریت کنیم؟

آزمایشگاه‌ها می‌توانند جزو محیط‌های کاری پرخطر باشند به خصوص اگر هیچ کدام از پرسنل آزمایشگاه، نکات ایمنی را رعایت نکنند. صرف نظر از این که در چه آزمایشگاهی مشغول به کار هستید، همیشه احتمال نشت مواد شیمیایی، آتش‌سوزی، شکستن ظروف شیشه‌ای حاوی مواد شیمیایی، انفجار مواد و حوادث غیرقابل کنترلی از این قبیل وجود دارد.

یکی از علل اصلی بروز این حوادث و خسارت‌های جبران‌ناپذیر ناشی از آن‌ها‌، عدم توجه به مسائل ایمنی است. در نتیجه برای این که یک آزمایشگاه ایمن و کارآمد داشته باشید، باید الزامات ایمنی را به پرسنل آزمایشگاه خود آموزش دهید و علاوه‌بر نظارت بر رعایت الزامات در آزمایشگاه باید این الزامات را دائماً به‌روزرسانی کنید.

۱- تمیز و منظم نگه‌داشتن محیط کار

یکی از دلایل آسیب دیدن پرسنل آزمایشگاه و هدر رفتن زمان، مرتب نبودن محیط آزمایشگاه است. منظم بودن محیط کار و خشک نگه‌داشتن زمین، از سُر خوردن و آسیب‌های ناشی از سقوط مواد شیمیایی، جلوگیری خواهد کرد.

اگر در آزمایشگاه شما احتمال لغزش و سقوط ظروف حاوی مواد شیمیایی وجود دارد، همیشه تعدادی دستمال‌ مرطوب و پد جاذب^[۱] در دسترس داشته باشید. این پدها می‌توانند در جمع‌آوری مواد ریخته شده روی سطوح بسیار موثر واقع شوند.

مواد شیمیایی اضافی نباید روی میز نگهداری شوند تا کاربر فضای کافی برای انجام فعالیت‌های خود را در اختیار داشته باشد.

۲- سازماندهی و نگهداری از تجهیزات ایمنی

هنگام مدیریت موارد ایمنی در آزمایشگاه، مهم است که دسترسی به تجهیزات ایمنی مانند دوش‌های ایمنی، ایستگاه‌های شست و شوی چشم و کپسول‌های آتشنشانی آسان باشد و در صورتی که پرسنل در معرض نشت مواد شیمیایی و خطراتی از این قبیل قرار گرفتند، در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتوانند از این تجهیزات استفاده کنند.

علاوه‌بر آن نگهداری صحیح از تجهیزات برای حفظ ایمنی آزمایشگاه لازم و ضروری است. به این منظور تجهیزات را برچسب‌گذاری کنید و اگر برای استفاده از آن‌ها نیاز به رعایت نکات خاصی هست، این روش‌ها و دستورالعمل‌ها را در یک کاغذ درج کنید و روی تجهیزات و دستگاه‌ها بچسبانید. با این کار به طور مکرر راهنمای استفاده از آن‌ها را در معرض دید پرسنل قرار می‌دهید و امکان بروز حوادث جبران‌ناپذیر را کاهش می‌دهید.

۳- کنترل نشت مواد شیمیایی و پاکسازی مواد ریخته‌شده روی سطوح

بسیار حائز اهمیت است که بدانید مواد شیمیایی ریخته شده روی زمین را چگونه مدیریت کنید. حتی تکنسین‌هایی که دارای تجربه کافی در فعالیت‌های آزمایشگاهی هستند نیز ممکن است مواد شیمیایی خطرناک را ناخواسته روی زمین بریزند و این مسئله اجتناب‌ناپذیر است.

اولین و مهم‌ترین مرحله برای پاکسازی مواد شیمیایی ریخته‌شده روی سطوح، کنترل و مهار نشت آن است.

نشت مواد شیمیایی باید با استفاده از قرار دادن موانع در اطراف آن یا ریختن مواد جاذب^[۲] در محل کنترل شود.

اگر ماده‌ای که روی زمین ریخته‌شده، فرار است یا گازهای سمی تولید می‌کند، بلافاصله آزمایشگاه را ترک کنید و در صورت امکان، تهویه آزمایشگاه را افزایش دهید.

دستورالعمل‌های کنترل نشت مواد شیمیایی باید شامل موارد زیر باشد:

اقداماتی برای جلوگیری از نشت مواد
تهویه مناسب
روش‌های مهار نشتی
زمان ترک کردن محل
گزارش شرایط و نیازها
نحوه دسترسی به مراقبت‌های پزشکی

بسیار مهم است که در آزمایشگاهتان کیت‌های جاذب^[۳] داشته باشید و به پرسنل آموزش دهید که هنگام نشت مواد شیمیایی، آن‌ها را در محل مناسب قرار دهند تا از گسترش بیش‌تر مواد شیمیایی جلوگیری شود و پرسنل، کم‌تر در معرض مواد شیمیایی خطرناک قرار بگیرند.

بسیار مهم است که پرسنل، به خوبی نحوه مدیریت، برچسب‌گذاری یا دفع مواد غیرقابل استفاده را بدانند و چک کنند که وسایل و تجهیزات آسیب دیده پیش از تعمیر، سهوا و به دلیل عدم آگاهی سایر کاربران در آزمایشگاه مورد استفاده قرار نگیرند.

با استفاده از سینی‌های مخصوص می‌توانید از ریختن مواد بر اثر شکستن یا ترک خوردن ظروف، جلوگیری کنید

با استفاده از سینی‌های مخصوص^[۴] می‌توانید از ریختن مواد بر اثر شکستن یا ترک خوردن ظروف، جلوگیری کنید.

کار با ظروف شیشه‌ای شکسته می‌تواند به اندازه نشت مواد شیمیایی خطرناک باشد. بنابراین لازم است ظروف آسیب‌پذیر، قبل از هربار استفاده، از لحاظ سالم بودن بررسی شوند.

۴- مدیریت ظروف شیشه‌ای شکسته شده و پیشگیری از بروز حوادث احتمالی بعدی

برای جلوگیری از صدمات احتمالی ناشی از شکستن ظروف شیشه‌ای در آزمایشگاه، لازم است نکاتی را رعایت کنید که در ادامه به ذکر آن‌ها خواهیم پرداخت.

یک ظرف مخصوص را در نظر بگیرید و تمام ظروف شیشه‌ای شکسته شده را درون آن بریزید و برای نشان دادن محتویات ظرف مورد نظر، آن را با برچسب نشانه‌گذاری کنید.
برای حرارت دادن یا ایجاد تغییرات دمایی سریع، باید از ظروف شیشه‌ای بوروسیلیکات استفاده شود.
تمام ظروف باید دارای برچسب باشند تا بتوان محتوا درون آن‌ها را به وضوح تشخیص داد.
تمام مدتی که در آزمایشگاه مشغول به کار هستید باید از عینک‌ ایمنی استفاده کنید.

۵- استفاده از SOP (روش عملیاتی استاندارد) مناسب

ایجاد مجموعه‌ای از SOPها می‌تواند از مهم‌ترین اقدامات ایمنی برای آزمایشگاه شما باشد. SOP یا روش عملیاتی استاندارد، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های گام به گام است که توسط یک سازمان برای کمک به پرسنل در انجام کارهای روزمره جمع‌آوری شده است.

این فرآیند ارتباط مستقیمی با مدیریت ایمنی آزمایشگاه شما دارد، زیرا به استفاده صحیح از تجهیزات محافظت فردی، جابه‌جایی ایمن و دفع صحیح مواد شیمیایی می‌پردازد.

۶- اقداماتی برای افزایش ایمنی در انبار

انبارهایی که به خوبی سازمان‌دهی شده باشند، تا حد زیادی به ارتقاء ایمنی در آزمایشگاه شما کمک خواهند کرد.

با انتصاب یک نفر به عنوان مدیر انبار، می‌توانید میزان سفارشات بیش‌ از اندازه و غیرضروری را کاهش دهید تا بر اثر انبار شدن طولانی مدت، تاریخ مصرفشان نگذرد. همچنین مطمئن شوید که مواد غیرقابل استفاده و تاریخ مصرف گذشته دور ریخته می‌شوند.

در ادامه به ذکر چند مورد از نکات ایمنی که لازم است هنگام کار در آزمایشگاه رعایت کنید، خواهیم پرداخت.

مقررات ایمنی عمومی و کاربردی در اغلب آزمایشگاه‌ها

رعایت مقررات ایمنی در هر آزمایشگاه باعث حفظ سلامت پرسنل و جلوگیری از بروز حوادث خطرناک و جبران‌ناپذیر خواهد شد. در ادامه لیستی از الزامات ایمنی عمومی که لازم است در اغلب محیط‌های آزمایشگاه‌ی رعایت شوند را آورده‌ایم:

قبل از انجام هر آزمایش، خطرات احتمالی و اقدامات ایمنی مناسب را تعریف کنید.
از پوشیدن لباس‌های گشاد خودداری کنید و اگر مو‌هایتان بلند است، آن‌ها را به عقب ببندید.
از تماس مستقیم پوست و چشم‌ها با مواد شیمیایی جلوگیری کنید و تمام مواد شیمیایی را سمی در نظر بگیرید.
هنگام کار با مایعات قابل اشتعال و یا در مواقعی که احتمال آتش‌سوزی وجود دارد، نباید لباس‌هایی که از الیاف مصنوعی ساخته شده‌اند را بپوشید زیرا این مواد تمایل شدیدی به ذوب شدن دارند و هم‌چنین به صورت مستقیم با پوست شما در تماس هستند.
در محیط آزمایشگاه از انداختن زیورآلات خودداری کنید.
محل قرارگیری دوش‌های ایمنی و ایستگاه‌های شست و شوی چشم را بشناسید. (در اکثر آزمایشگاه‌ها ممکن است این تجهیزات ایمنی در راهرو و نزدیک درب ورودی نصب شده‌ باشند).
مسیرهای خروج اضطراری را بدانید.
در صورت وجود خطرات غیرمعمول، مواد و تجهیزات خطرناک یا سایر شرایط خاص، از علائم هشدار دهنده استفاده کنید.
تمام تجهیزات موجود در آزمایشگاه باید به صورت منظم از نظر سالم بودن بررسی شوند.
تمرکز افرادی که در حال انجام آزمایش هستند را به هم نزنید.
معرف‌ها را با ترتیب صحیح با هم ترکیب کنید (مانند افزودن اسید به آب).
هرگز درب ظروف حاوی مواد شیمیایی را باز نگذارید.
همه ظروف باید برچسب‌گذاری شده باشند. (هرگز نباید از مواد شیمیایی مجهول بدون برچسب استفاده شود).
از استنشاق مواد شیمیایی خودداری کنید.
از خوردن و آشامیدن در محیط آزمایشگاه بپرهیزید.
مواد آرایشی و بهداشتی را به محلی که در آن مواد شیمیایی خطرناک نگهداری یا استفاده می‌شود، نزدیک نکنید.
برای ایجاد مکش در پیپت یا سیفون‌های آزمایشگاهی از دهان استفاده نکنید.
بعد از اتمام کارتان و قبل از این که آزمایشگاه را ترک کنید، سطوحی که در معرض تماس با پوست هستند را بشویید.
هنگام کار با مواد شیمیایی خطرناک در آزمایشگاه، از قرار دادن لنز در چشم‌هایتان خودداری کنید حتی اگر تمام مدت عینک ایمنی به چشم دارید.
در هر جا که مواد شیمیایی نگهداری یا استفاده می‌شوند، یا هر زمانی که احتمال پاشیده‌ شدن ذرات وجود داشته‌ باشد باید از عینک‌ ایمنی استفاده کنید.

قبل از انجام هر آزمایش، خطرات احتمالی و اقدامات ایمنی مناسب را تعریف کنید.
تشکیل و پراکندگی آئروسل‌ها را با اقدامات مناسب به حداقل برسانید.
هنگامی که یک ماده جدید در آزمایشگاه سنتز می‌شود، به دلیل ناشناخته بودن خواص فیزیکی و شیمیایی آن، باید جزو مواد خطرناک درنظر گرفته شود.
هنگام تخلیه مواد شیمیایی، آن‌ها را در فاضلاب نریزید زیرا ممکن است ورود این مواد به فاضلاب باعث وقوع واکنش‌های ناخواسته بعدی شود. (برای دفع ایمن مواد شیمیایی در آزمایشگاه به استانداردهای تعیین شده برای دفع مواد مراجعه کنید و طبق آن استانداردها عمل کنید.)
تمام فیلترهای سینک ظرف‌شویی را حداقل ماهی یک بار با آب بشویید.
هنگام کار با مواد شیمیایی خطرناک از درست عمل کردن هودهای شیمیایی اطمینان حاصل کنید.
در صورت خطرناک بودن مراحل آزمایش، به تنهایی در آزمایشگاه کار نکنید.
استانداردهای مواجه با عوامل زیان آور شیمیایی (PELء^[۵] و TLVء^[۶]) باید در تمام مناطق کار رعایت شوند.
پرسنل آزمایشگاه باید به لیست موجودی مواد شیمیایی، SDSء^[۷]های قابل اجرا، دفترچه راهنمای ایمنی آزمایشگاه و SOPء^[۸]های مربوطه دسترسی داشته ‌باشند.
فقط پرسنل مورد تایید باید به آزمایشگاه‌های تخصصی، مناطق پشتیبانی مانند انبارها و … دسترسی داشته‌ باشند.
تمامی تجهیزات باید طبق الزامات شرکت‌های سازنده آن نگهداری شوند و سوابق صدور گواهی‌نامه، تعمیر و نگهداری آن‌ها باید ذخیره شوند.
محل ذخیره زباله‌ها باید به وضوح مشخص باشد.
در طول انجام آزمایش، از تلفن همراه یا هدفون استفاده نکنید.
روپوش‌های آزمایشگاهی نباید در دفتر یا اتاق استراحت نگهداری شوند زیرا آلودگی‌ آن‌ها به مناطق دیگر منتقل می‌شود.

قوانین ایمنی برای انجام واکنش‌های خاص در آزمایشگاه

قوانین ایمنی برای انجام گروهی از واکنش‌های خاص، در SOPهای مخصوص هر آزمایشگاه ارائه می‌شوند.

جمع‌بندی

همان‌طور که گفته شد آزمایشگاه از محیط‌های کاری پرخطر به شمار می‌آید. دلیل وقوع بسیاری از حوادث در آزمایشگاه نداشتن اطلاعات کافی و رعایت نکردن نکات ایمنی می‌باشد. در این مقاله سعی کردیم به مطالبی در ارتباط با تمیز و منظم نگهداشتن محیط کار، کنترل نشت مواد شیمیایی، مدیریت ظروف شیشه‌ای شکسته شده حاوی مواد شیمیایی و نکاتی از این قبیل که به شما کمک می‌کند تا آزمایشگاه خود را به یک محیط کاری ایمن تبدیل کنید، بپردازیم.

امیدواریم با ارائه این مطلب بتوانیم در افزایش ایمنی آزمایشگاه شما نقش موثری ایفا کنیم. اگر شما نیز نکات ایمنی دیگری را می‌شناسید که در این مقاله به آن پرداخته نشده، آن را با ما و دیگر خوانندگان این مطلب درمیان بگذارید.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

مهار خطر در آزمایشگاه

در اغلب آزمایشگاه‌ها احتمال بروز حوادث و سوانح بسیار محتمل است. به همین دلیل ایمن بودن یک آزمایشگاه از اهمیت بالایی برخوردار است. با وجود اینکه امروزه به واسطه‌ی پیشرفت دانش و تکنولوژی و افزایش آگاهی پرسنل آزمایشگاهی نسبت به خطرت موجود، اکثر آزمایشگاه‌ها مکانی امن محسوب می‌شوند، اما لازم است برای حفظ این امنیت، استراتژی‌‌هایی در نظر گرفته شود.

این استراتژی‌ها را به عنوان مهار خطر در آزمایشگاه ^[۱] می‌شناسند. اما مهار خطر در آزمایشگاه به چه معنی است، چقدر اهمیت دارد و آزمایشگاه‌ها چگونه می‌توانند به این استراتژی دست یابند؟

این‌ها موضوعاتی هستند که در این مطلب قصد داریم به بررسی آن‌ها بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

مهار خطر در آزمایشگاه به چه معنا است و شامل چه موادی می‌شود؟

مهار خطر را می‌توان یک چتر واژه (umbrella term) محسوب کرد به این معنا که طیف وسیعی از مفاهیم متعلق به یک دسته مشترک را پوشش می‌دهد. صطلاح مهار خطر در آزمایشگاه در واقع به کار کردن صحیح با هرگونه ماده خطرناک و دفع مسئولانه این مواد اشاره دارد. خطرات آزمایشگاهی طیف وسیعی دارند. به طور مثال از یک شیشه مواد شیمیایی خورنده مانند اسید سولفوریک یا هیدروژن پراکسید گرفته تا نمونه‌ای از ویروس بسیار عفونی مانند SARS-CoV-2 یا ابولا. استراتژی‌های مهار خطر نه تنها چگونگی کار با مواد آلوده در آزمایشگاه را در بر می‌گیرد، بلکه نحوه دفع یا تخریب آن‌ها را نیز تعیین می‌کند.

اما این مواد خطرناکی که مشمول استراتژی مهار خطر هستند، چگونه مشخص می‌شوند؟

تعاریف مواد خطرناک می‌تواند گسترده باشد و اغلب بین کشورها، ایالت‌ها و سازمان‌های مختلف، متفاوت است. اما سازمان‌هایی مانند سازمان ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) ، آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) به طور معمول این مواد خطرآفرین را مشخص می‌کنند‌. به‌طور کلی می‌توان گفت که اگر برگه‌ی اطلاعات ایمنی (SDS) صادر شده برای یک ماده به این موضوع اشاره کند که آن تهدیدی برای سلامتی انسان‌ها یا محیط زیست باشد، این ماده خطرناک تلقی شده و مشمول پروتکل‌های سختگیرانه مهار می‌گردد.

آزمایشگاه‌ها برای مهار خطر چه کاری باید انجام دهند؟

۱. رعایت مقررات ملی و بین المللی: همانطور که گفته شد سازمان‌هایی مانند OSHA و CDC دستورالعمل‌هایی را برای کار با مواد خطرناک تعیین کرده‌اند که توصیه می‌شود کادر آزمایشگاه از آن‌ها تبعیت کنند.

۲. تدوین دستورالعمل‌های خاص آزمایشگاهی: علاوه بر رعایت مقررات ملی و بین‌المللی، اکثر آزمایشگاه‌ها دستورالعمل و پروتکل‌های خاص خود را برای کمک به مهار خطر در آزمایشگاه دارند. به عنوان مثال، بخش ایمنی و بهداشت در دانشگاه ادینبورگ (University of Edinburgh) یک راهنمای روشن و مختصر برای پوشش مواد خطرناک تهیه کرده است. در نیوزیلند، دانشگاه اوکلند (University of Auckland) دارای دستورالعمل‌هایی در مورد مدیریت ریسک بیولوژیکی و استانداردهای مهار است. این دستورالعمل‌ها نقش مهمی در ایمن نگه داشتن پرسنل آزمایشگاه و جلوگیری از آلودگی نمونه‌ها و انتشار عوامل بیماری‌زا به جامعه دارند.

۳. استفاده از تجهیزات مهار خطر: یکی از موثرترین روش‌ها برای مهار خطر در آزمایشگاه‌ها، کابینت‌های ایمنی زیستی ^[۲] (BSC) هستند. این کابینت‌ها با توجه به اصول ایمنی زیستی ساخته شده‌اند و به منظور کنترل ایمن عوامل عفونی و مواد آلوده به عوامل بیماری‌زا، فضای کاری محصور و تهویه شده را برای محققان فراهم می‌کنند. کابینت‌های ایمنی زیستی نه تنها از پرسنل تحقیقاتی در برابر خطرات محافظت می‌كنند، بلكه باعث می‌شوند كه عوامل بیماری‌زا نمونه‌های دیگر را آلوده نکرده یا به بیرون از آزمایشگاه رها نشوند.

۴. مدیریت نمونه‌های عفونی: نمونه‌های عفونی و ویروس‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که دارای عدد نرخ توليد مثل (R0) بالا هستند، خطر عمده‌ای برای پرسنل آزمایشگاه محسوب می‌شوند. هنگام کار با این نوع عوامل بیماری‌زا، پرسنل باید از پروتکل‌های ایمنی و بهداشتی که اغلب توسط سازمان‌های دولتی اعمال می‌شود، پیروی کنند. به‌عنوان مثال ، در ایالات متحده تمام آزمایشگاه‌هایی که با نمونه‌های اصلی ویروس کرونا کار می‌کنند باید دارای گواهینامه Biosafety Level 3 بوده و به سیستم‌های خاص جریان هوا مجهز باشند.

۵. مشخص کردن نمونه‌های شیمیایی خورنده: اسید کلریدریک، هیدروکسید سدیم، ایمیدازول و برم همگی مواد شیمیایی بسیار خورنده‌ای هستند که در صورت تماس با پوست یا چشم می‌توانند باعث بروز آسیب جدی شوند. برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با مواد شیمیایی خورنده، آزمایشگاه‌ها ملزم هستند تا این مواد را به طور صحیح برچسب‌گذاری کرده و آن‌‌هارا به‌گونه‌ای صحیح ذخیره و نگهداری کنند. همچنین کارکنان آزمایشگاه نیز باید هنگام استفاده از مواد شیمیایی خورنده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب از جمله دستکش و عینک ایمنی استفاده کنند.

۶. مدیریت مواد قابل اشتعال: موادی مانند متانول، اتانول، استون و هگزان اگرچه کاربرد زیادی در آزمایشگاه‌ها دارند اما بسیار قابل اشتعال هستند و حین کار با آن‌ها باید بسیار احتیاط کرد. استفاده از شعله‌های آتش در آزمایشگاه‌ها همیشه باید به‌دقت کنترل شود، خصوصاً در حضور حلال‌های قابل اشتعال. علاوه بر مواد قابل اشتعال، پرسنل آزمایشگاهی نباید از مواد پیروفوریک[۱] نیز غافل شوند. مواد پیروفوریک در صورت قرار گرفتن در معرض اکسیژن می‌توانند خود به خود مشتعل شوند و نیازی به شعله ندارند. فلزات قلیایی، فسفر سفید و لیتیم آلومینیوم هیدرید از این دسته مواد هستند. توصیه می‌شود برای مهار خطر در آزمایشگاه حین کار با چنین موادی بسیار احتیاط کنید.

۷. دفع صحیح ضایعات آزمایشگاهی: تمام آزمایشگاه‌هایی که با مواد خطرناک کار می‌کنند، باید دستورالعمل‌های قوی و مصوب ملی یا بین المللی را برای دفع صحیحی این مواد رعایت نمایند. توجه داشته باشید که مواد شیمیایی و مواد زائد هرگز نباید در فاضلاب ریخته شوند. با دفع صحیح ضایعات آزمایشگاهی نه تنها خطرات در داخل آزمایشگاه کاهش می‌یابد، بلکه هنگام خروج زباله‌ها از آزمایشگاه و دفع آن‌ها نیز از خطر بروز آلودگی کاسته می‌شود.

۸. بررسی و سرویس منظم تجهیزات: شاید عجیب به نظر برسد. اما سرویس و تعمیر تحهیزات آزمایشگاهی نیز یکی از روش‌های مهم برای مهار خطر در آزمایشگاه است. کلیه تجهیزات آزمایشگاهی باید مرتباً مورد بازرسی و آزمایش قرار گیرند. بهتر است به توصیه‌های سازنده پایبند باشید و تجهیزات خود را طبق این توصیه‌ها سرویس کنید. این کار علاوه‌بر مهار خطر در آزمایشگاه، باعث بهبود عملکرد تجهیزات نیز شده و از هزینه‌های گزاف تعویض تجهیز جلوگیری خواهد کرد.

نقش پرسنل آزمایشگاهی در مهار خطر چیست؟

مهار خطر در آزمایشگاه، علاوه بر مسئولین آزمایشگاه، بر عهده‌ی پرسنل و کارکنان نیز هست. در واقع این پرسنل هستند که باید با رعایت دستورالعمل‌ها تا حد امکان خطر را از خود دور نمایند. در ادامه به بررسی مواردی خواهیم پرداخت که هریک از کارکنان آزمایشگاهی ملزم به رعایت آن هستند.

۱. بدیهی است که پرسنل آزمایشگاهی باید از تماس هرگونه مواد موجود در آزمایشگاه با پوست و چشم خود جلوگیری کنند. به همین دلیل تمام کارکنان، هر چند با تجربه، ملزم به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (مانند دستکش، شیلد صورت و عینک محافظ) در آزمایشگاه هستند. قرار گرفتن در معرض کمترین مقدار موادی مانند استونیتریل، کلروفرم، دی متیل سولفوکسید و فرمالدئید می‌تواند بسیار خطرناک یا در بدترین حالت، کشنده باشد.

۲. پرسنل اغلب با مواد شیمیایی با سمیت ناشناخته روبرو می‌شوند. حتی اگر این مواد بی‌ضرر به نظر برسند، باید همیشه آن‌ها را بسیار سمی تلقی کرد تا از آسیب تصادفی جلوگیری شود. به همین ترتیب، هرگونه مواد شیمیایی ناشناخته در آزمایشگاه باید خطرناک تلقی شده و حین کار با آن احتیاط شود.

۳. گرچه ممکن است میان وعده در حین کار وسوسه انگیزبه نظر برسد، اما تحت هیچ شرایطی، نباید در محیط آزمایشگاهی غذا خورد. کارمندان باید همیشه به یک فضای امن هدایت شوند که بتوانند دور از مواد شیمیایی غذا و نوشیدنی بخورند. تجهیزات، روپوش آزمایشگاهی یا دستکشِ پوشیده شده، به هیچ وجه نباید در اتاقی که مواد غذایی و نوشیدنی مصرف می‌شود، وجود داشته باشد.

۴. به دلیل ماهیت بسیار سمی اغلب مواد شیمیایی، برای تعیین یک ماده هرگز نباید ظرف را بو کرد. در عوض، تنها به برچسب‌های درج شده روی ظرف حاوی ماده اعتماد کنید. به عنوان مثال، بوییدن مایع حاوی سیانید به نام تابون می‌تواند باعث مهار عوامل عصبی در آنزیم استیل کولین استراز شده و عوارضی مانند اشک چشم، آب ریزش بینی، تعریق، استفراغ و اسهال را به دنبال داشته باشد. در موارد جدی ، تابون می‌تواند عملکرد تنفسی را تحت تاثیر قرار داده و منجر به مرگ شود.

۵. موهای بلند باید کاملا پوشیده شود و پرسنل باید از پوشیدن جواهرات آویز و لباس گشاد بپرهیزند.

۶. هنگام کار با مواد شیمیایی سمی و خورنده، هرگز نباید از لنز چشم استفاده شود، حتی اگر از عینک ایمنی استفاده می‌کنید. مایعات خورنده می‌توانند پیش از اینکه به چشم شما آسیب بزنند، سبب آسیب دیدن لنز شده و عواقب جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشند. توصیه می‌شود از عینک طبی استفاده کرده و روی آن عینک محافظ بپوشید.

۷. در محیط آزمایشگاهی حتما باید از کفش های جلو بسته استفاده شود. در حالت ایده‌آل، کفش باید ضد آب باشد و از مواد بادوام ساخته شود. همچنین توصیه می‌شود کارکنان حین کار با مواد قابل اشتعال از لباسی استفاده کنند که از الیاف طبیعی است.

۸. هرگونه حادثه یا سانحه‌ای که در آزمایشگاه رخ می‌دهد باید ثبت شود. انتشار مواد بالقوه خطرناک باید گزارش گردد. گزارش ها باید صرف نظر از کوچک بودن حادثه ثبت شوند زیرا ممکن است عواقب آن تا چند روز گریبان‌گیر پرسنل باشد.

سخن پایانی

مبحث مهار خطر در آزمایشگاه یکی از نکات مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. گاهی اوقات ممکن است پرسنل و کارکنان آزمایشگاه خطرات موجود در این مکان را نادیده گرفته و کم اهمیت تلقی کنند. اما حتی کوچکترین حادثه در یک آزمایشگاه، مانند ریختن یک قطره از مواد شیمیایی روی پوست، می‌تواند عواقبی بسیار جبران‌‎ناپذیر را به دنبال داشته باشد. ما در این مقاله سعی کردیم تا با مرور خطرات موجود در آزمایشگاه و توصیه‌هایی برای ایمنی، در جلوگیری از بروز سوانح و حوادث شغلی ناشی از کار در آزمایشگاه سهیم باشیم.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

ریسک‌ها و خطرات موجود حین کار در آزمایشگاه

مدیریت آزمایشگاه‌ و رعایت نکات ایمنی و بهداشتی در آن همواره از موارد چالش برانگیز به‌شمار می‌رود. امروزه در هر آزمایشگاه مدرن تجهیزات پیشرفته‌ای مانند سمپلرهای اتوماتیک، دستگاه اتوکلاو، دستگاه‌های طیف سنجی جرمی، کروماتوگرافی، سونیکاتور و … وجود دارد.

در مواقعی که حجم کار در آزمایشگاه زیاد است و آزمایش‌های مکرری روی نمونه‌های مختلف انجام می‌شود، ممکن است موارد ایمنی برای پرسنل نادیده گرفته شود که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.

شما چه به عنوان یک پرسنل آماتور و چه به عنوان یک شخص با تجربه در آزمایشگاه مشغول به کار هستید، لازم است از خطرات احتمالی محل کار، آگاه باشید.

بسیاری از آزمایشگاه‌ها جزء محیط‌های کاری پرخطر به حساب می‌آیند به همین دلیل برای داشتن یک آزمایشگاه ایمن و موفق، برخورداری از تکنولوژی‌های نوین و بهبود شرایط موجود در آزمایشگاه، لازم است که تمامی پرسنل و مسئولین آزمایشگاه با خطرات احتمالی موجود در آزمایشگاه‌ها آشنایی کامل داشته باشند. شناخت خطرات و راه‌های جلوگیری از وقوع آن‌ها به پرسنل و مسئولین آزمایشگاه کمک می‌کند تا بسیاری از خطرات رایج در آزمایشگاه‌ها را به حداقل برسانند.

در این مقاله انواع خطرات و ریسک‌های احتمالی رایج در آزمایشگا‌های مدرن را بررسی خواهیم‌کرد و راه‌های پیشگیری از وقوع حوادث ناگوار را بیان می‌کنیم.

انواع خطرات احتمالی در آزمایشگاه

اولین قدم در حفاظت از سلامت و ایمنی پرسنل، شناخت خطرات موجود در آزمایشگاه است. خطرات موجود در آزمایشگاه به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند:

خطرات ناشی از مواد شیمیایی
خطرات الکتریکی
خطرات بیولوژیکی
خطرات فیزیکی

در ادامه به بررسی هر کدام از این موارد خواهیم‌ پرداخت.

خطرات ناشی از مواد شیمیایی

تماس با مواد شیمیایی یک قسمت اجتناب‌ناپذیر از کار روتین پرسنل آزمایشگاه است اما ریسک‌ها و خطرات حاصل از ذخیره‌سازی و استفاده از این مواد همیشه وجود دارد.

بسیاری از مواد شیمیایی آلی و مواد معدنی موجود در آزمایشگاه‌ها برای پوست بدن و چشم‌ها‌ خورنده و سمی به حساب می‌آیند. به همین دلیل کلیه پرسنلی که با مواد شیمیایی سروکار دارند باید از تجهیزات حفاظت فردی استفاده کنند و لازم است همه تجهیزات لازم برای کنترل شرایط بعد از تماس بدن با مواد شیمیایی، در آزمایشگاه وجود داشته باشد.

برچسب های GHS - مشاوره،طراحی و تولید لیبل و علائم ایمنی

یکی دیگر از این نوع خطرات واکنش مواد شیمیایی با یکدیگر و ایجاد یک واکنش گرمازا است که می‌تواند موجب سوختگی شود. به همین دلیل لازم است برای پیشگیری از این نوع سوختگی‌های پوستی از تجهیزات مناسب مانند دستکش‌های مقاوم در برابر سوختگی استفاده کرد.

از موارد دیگر می‌توان به تخلیه یا دفع مواد اشاره کرد. تخلیه نادرست مواد در آزمایشگاه بدون یک تهویه کامل و مناسب می‌تواند یک تقطیر یا یک واکنش شیمیایی را ایجاد کند که باعث انفجار در آزمایشگاه شود. بسته به میزان مواد واکنش‌دهنده‌ و شدت واکنش، این انفجار می‌تواند برای پرسنل خطرآفرین باشد.

استنشاق برخی از مواد شیمیایی خاص نیز می‌تواند به خودی خود خطرناک باشد. این مواد سمی هستند و اثرات آن‌ها می‌تواند بلافاصله بعد از استنشاق یا به تدریج آشکار شود. به همین دلیل تمامی پرسنل باید برای جلوگیری از استنشاق این بخارات سمی، از ماسک‌های ایمنی استفاده کنند.

بلع مواد شیمیایی به دلیل آلودگی دست‌، غذا و نوشیدنی‌ها با مواد شیمیایی، یکی دیگر از این خطرات است. به همین دلیل لازم است مواد غذایی و آشامیدنی‌ها را در معرض این مواد قرار ندهید. همچنین همه پرسنل باید از یک قانون جامع برای شست و شوی دست، سطوح کار، سینک‌ها و … پیروی کنند. این قوانین باید مکتوب و کاملا قابل دسترس باشند.

پیشگیری

آموزش و تمرین تفکیک صحیح مواد شیمیایی از یکدیگر
استفاده از تجهیزات فردی مناسب (PPE) برای تمام پرسنل
تمیز و مرتب نگهداشتن محیط کار

خطرات الکتریکی

خطرات ناشی از کار با تجهیزات الکتریکی یکی دیگر از خطرات رایج در آزمایشگاه است که حتی پرسنل باتجربه و متخصص نیز ممکن است هنگام کار با برق از رعایت اصول ایمنی چشم پوشی کنند. بنابراین بسیار مهم است که در سراسر آزمایشگاه اقدامات حفاظتی صورت گیرد.

تجهیزات الکتریکی که در فاصله نزدیک با مایعات قرار دارند بسیار خطرناک هستند پس لازم است به سیستم اتصال به زمین [۱] مجهز شوند. این سیستم در صورت بروز هرگونه خطا، به سرعت جریان الکتریکی موجود در مدار را قطع می‌کند و جریان را به زمین منتقل می‌کند.

رعایت نکات ایمنی برق در منزل و سر کار - مجله ی ایمنی یونکس

آتش‌سوزی‌های الکتریکی از دیگر خطرات رایج در آزمایشگاه است که می‌تواند در صورت استفاده از سیم‌‌ها یا پریزهای غیر استاندارد رخ دهد. پیش از آن که تجهیزات آزمایشگاه را به برق متصل کنید مطمئن شوید که همه‌ی قطعات الکتریکی مورد استفاده در آزمایشگاه با کاربرد مورد نظر شما تناسب داشته و ایمن و به‌روز باشند. هر دستگاه الکتریکی از آداپتورها گرفته تا کابل‌ها و … می‌توانند ایمنی آزمایشگاه و پرسنل آزمایشگاه را به خطر بیندازد.

پیشگیری

خطرات ناشی از وسایل و تجهیزات الکتریکی اغلب در آزمایشگاه‌ها نادیده گرفته می‌شوند. خطرات ناشی از جریان‌های الکتریکی، جان افراد را به خطر می‌اندازند بنابراین به حداقل رساندن این خطرات امری بسیار ضروری است. به همین دلیل برای جلوگیری از وقوع حوادث جبران نا‌پذیر، لازم است پیش از هرگونه اقدامی موارد ذکر شده در ادامه را بررسی کنید:

تمام پریزهای برق که ممکن است در معرض رطوبت قرار گیرند، باید به سیم اتصال به زمین مجهز باشند.
سیم‌سیارها نیز باید با دقت نگهداری شوند و به طور موقت مورد استفاده قرار گیرند و هرگز جایگزین سیم‌های دائمی نشوند. می‌توانید از آویزهای جمع‌کننده سیم برق استفاده کنید تا از قرار گرفتن سیم‌ها در مسیر رفت و آمد جلوگیری کنید.

هشدار!

اگر فردی در آزمایشگاه دچار برق‌گرفتگی شد، هرگز با او تماس برقرار نکنید زیرا ممکن جریان برق به بدن شما نیز منتقل شود. منبع برق را قطع کنید یا با یک وسیله خشک (ترجیحا از جنس چوب)، فرد را از منبع برق دور کنید و تا رسیدن اورژانس، اقدامات اولیه لازم را انجام دهید. لازم است پرسنل آزمایشگاه برای انجام کمک‌های اولیه آموزش دیده باشد.
هرگز آتش‌سوزی‌های ناشی از جریان الکتریکی را با آب خاموش نکنید و برای آتش‌سوزی‌های کوچک از کپسول‌های آتش‌نشانی استفاده کنید.

خطرات بیولوژیکی

کار با نمونه‌هایی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، خون، بافت و مایعات بدن در آزمایشگاه می‌توانند خطرات بیولوژیکی را به همراه داشته باشند. این نمونه‌ها ممکن است ناقل بیماری‌ باشند و یا مواد حساسیت‌زای خطرناکی داشته باشند که پرسنل آزمایشگاه را در معرض خطر قرار می‌دهند.

اثرات ابتلا به بیماری‌ها و ورود مواد حساسیت‌زا به بدن ممکن است به سرعت آشکار شوند یا پس از گذشت زمان اثرات خود را نشان دهند. به همین دلیل تمامی پرسنل آزمایشگاه باید از تجهیزات حفاظت فردی مناسب استفاده کنند تا از این خطرات در امان بمانند.

نمونه‌های گرفته شده از انسان و حیوانات که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی بررسی می‌شوند، ممکن است عوامل بیماری‌زا را به پرسنل آزمایشگاه منتقل کنند. در این شرایط پرسنل ناقل بیماری خواهند بود. در نتیجه خطرات بیولوژیکی نه تنها پرسنل و متخصصین آزمایشگاه بلکه هرکسی که در خارج از آزمایشگاه با این افراد در ارتباط است را درگیر می‌کند.

گاهی اوقات مواد بیولوژیکی که بسیار عفونی هستند می‌توانند یک خطر بزرگ برای آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مدرن و در نهایت برای سایر افراد جامعه به حساب بیایند به همین دلیل برای جلوگیری از انتقال این گونه بیماری‌ها لازم است تمامی تیم آزمایشگاه به طور کامل در برابر بیماری‌های مسری محافظت شوند.

پیشگیری

نگهداری مناسب و روش صحیح استفاده از نمونه‌های آزمایشگاه و استفاده از تجهیزات محافظتی یک نکته کلیدی برای پیشگیری از ایجاد شرایط اضطراری و ابتلا به خطرات بیولوژیکی است.

استفاده از لباس‌های محافظتی استاندارد و قرار دادن عوامل بیولوژیکی موجود در آزمایشگاه در یک مکان مناسب، برای به حداقل رساندن خطرات بیولوژیکی ضروری است. سیستم‌های ایمنی باید برای انتقال، ذخیره‌سازی و مدیریت مواد بیولوژیکی، در آزمایشگاه موجود باشند.

رعایت نکاتی مانند تمیز و مرتب نگهداشتن آزمایشگاه، ضدعفونی کردن سطوح و دفع صحیح و ایمن زباله‌های آزمایشگاه نیز یکی از عوامل ضروری دیگر برای کاهش خطرات بیوژیکی است.

هشدار!

همیشه از قبل، آمادگی لازم برای انجام اقدامات اورژانسی را داشته باشید. هدف اصلی این اقدامات مهار خطرات بیولوژیکی و به حداقل رساندن این خطرات برای انسان و محیط زیست است.

بسته به شرایط مختلف ممکن است اقدامات متفاوتی نیاز باشد برخی از این اقدامات عبارتند از:

اطلاع‌رسانی به دیگران
ایزوله کردن و جداسازی محل خطر
تخلیه آزمایشگاه
کمک گرفتن از سایر پرسنل
کنترل نشت و جلوگیری از گسترش آلودگی
ضدعفونی کردن محیط
در برخی موارد نیز ممکن است نیاز به کمک‌های اولیه یا حتی مراجعه پزشک باشد.

خطرات فیزیکی

با وجود بسیاری از خطرات موجود در آزمایشگاه‌های مدرن، خطرات فیزیکی رایج در آزمایشگاه به راحتی نادیده گرفته می‌شوند.

احتمال لغزش اجسام و مدیریت نادرست آن‌ها در آزمایشگاه‌های شلوغ بسیار زیاد است.

جابه‌جایی نمونه‌ها و وسایل موجود در آزمایشگاه یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های پرسنل و مسئولین در آزمایشگاه‌ها است. تمامی پرسنل فعال در آزمایشگاه در صورت عدم رعایت الزامات ایمنی مربوط به حمل و جابه‌جایی اجسام، در معرض آسیب‌های جدی فیزیکی هستند.

دستگاه‌های موجود در آزمایشگاه – به خصوص آن‌هایی که دمای بالایی دارند، وزن زیادی دارند و تیز و برنده هستند – می‌توانند سلامت پرسنل آزمایشگاه را به خطر بیاندازند.

به همین دلیل لازم است جهت حمل و نقل صحیح و ایمن در آزمایشگاه از تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش‌های ایمنی استفاده شود. علاوه بر آن لازم است پرسنل چندین مرتبه نحوه صحیح بلند کردن و جابه‌جایی اجسام در آزمایشگاه را تمرین کنند تا با شیوه صحیح کار با آن‌ها آشنا شوند و حین انجام آزمایشات مختلف به راحتی و با تسلط کامل این کار را انجام دهند.

همان‌طور که می‌دانید احتمال لغزش و سقوط اجسام در آزمایشگاه به خصوص زمانی که محققان طی مدت زمان طولانی و بی‌وقفه در آزمایشگاه مشغول فعالیت هستند و حجم‌های زیادی از مواد را جابه‌جا می‌کنند، بیش‌تر است.

برای کاهش خطرات ناشی از جابه‌جایی و سقوط اجسام باید تمام محققان و اعضای فعال در آزمایشگاه از تجهیزات محافظتی مناسب استفاده کنند و برای جابه‌جایی، حمل تجهیزات و سایر اجسام موجود در آزمایشگاه با دقت کافی عمل کنند.

تمامی مواد و وسایل ضروری و غیرضروری که در آزمایشگاه نگهداری می‌شوند، باید از فضای مناسبی برخوردار باشند و سر راه پرسنل قرار نگیرند.

و در آخر شاید رایج‌ترین خطر در میان خطرات فیزیکی موجود در آزمایشگاه‌های مرتبط با علوم آزمایشگاهی، خطر شکستن شیشه‌آلاتی مانند لوله‌های شیشه‌ای نازک و نامرغوب است. به گونه‌ای که حتی بسیاری از افراد باتجربه در آزمایشگاه هنگام بستن درب لوله‌ها یا قرار دادن درپوش‌های پلاستیکی در داخل لوله‌های شیشه‌ای بر اثر شکسته شدن شیشه‌ها دست خود را بریده‌اند. درحالی که در این شرایط می‌توان با یک فشار ملایم و چرخاندن لوله، درپوش را به شکل صحیح در لوله قرار داد و به این ترتیب خطر شکستگی آن را کاهش داد.

پیشگیری

در بیش‌تر موارد با یک آموزش موثر و مرتب و تمیز نگهداشتن آزمایشگاه می‌توان از وقوع خطرات فیزیکی در آزمایشگاه پیشگیری کرد.

پرسنل آزمایشگاه باید به طور کامل در رابطه با روش‌های مناسب حمل (کشیدن، هل دادن و …)، انجام حرکات تکراری و فرسایشی در آزمایشگاه و شرایط مناسب قرارگیری تجهیزات در مکان‌های مختلف آموزش دیده و تمرین کنند.
تمیز و مرتب نگهداشتن آزمایشگاه و قرار دادن هرکدام از وسایل در جای مخصوص خود راهکاری مناسب برای پیشگیری از لغزش، حرکت، سقوط تجهیزات و اجسام مختلف در آزمایشگاه است. بنابراین هرگونه خطر احتمالی در آزمایشگاه باید به سرعت برطرف شود.
همچنین با تدوین یک برنامه ایمنی مناسب برای آزمایشگاه و تسلط به آن، خطرات احتمالی شناسایی می‌شود. این برنامه‌ها می‌توانند از پرسنل آزمایشگاه در برابر خطرات محافظت کنند.

هشدار!

در مواقع اضطراری لازم است خطرات فورا مهار شده و چند نفر از پرسنل آزمایشگاه برای کمک‌های اولیه و فوریت‌های پزشکی آموزش دیده باشند تا اقدامات لازم را در این شرایط انجام دهند.

جمع‌بندی

همان‌طور که گفته شد آزمایشگاه همواره از محیط‌های کاری پرخطر به شمار می‌رود. برای پیشگیری از بروز حوادث ناگوار و جبران ناپذیر لازم است با خطراتی که ممکن است در آزمایشگاه رخ دهد آشنا شوید. شناخت خطرات موجود در آزمایشگاه‌ها و روش‌های کنترل این خطرات در جلوگیری از وقوع این حوادث بسیار موثر هستند. همچنین استفاده از تجهیزات فردی مناسب و داشتن پرسنل آموزش دیده و مسلط به کار با تجهیزات و وسایل موجود در آزمایشگاه نیز از عوامل موثر دیگر است.

در این مطلب به ۴ مورد از خطرات اصلی موجود در آزمایشگاه، راه‌های پیشگیری و کنترل این خطرها و هشدارهای لازم برای جلوگیری از ایجاد این خطرات پرداختیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه

افرادی که در آزمایشگاه‌ها مشغول به کار هستند، در معرض خطرات زیادی قرار دارند. کار با تجهیزات مختلفی مانند سانتریفیوژها یا دستگاه میکروتوم و همچنین موادشیمیایی، بیولوژیکی و سمی همواره خطری جدی برای سلامت یک کاربر آزمایشگاهی محسوب می‌شوند.

پیش‌تر در مقالات مختلفی نحوه استفاده صحیح از تجهیزاتی مانند سانتریفیوژ و یا انکوباتور آزمایشگاهی را بیان کردیم که به کارگیری مطالب گفته شده در آن‌ها می‌تواند در حفظ ایمنی کاربر تاثیر بسزایی داشته باشد.

در این مقاله قصد داریم تا اطلاعاتی در رابطه با لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه ارائه کنیم که یکی از موثرترین و کارآمدترین روش‌ها برای انتقال اطلاعات خطر به همکاران شما و جلوگیری از بروز حوادث و جراحات است. پس در ادامه با ما همراه باشید.

لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه، یکی از راه‌های حفظ ایمنی کاربران آزمایشگاهی

لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه به صورت واضح و مطابق با استاندارد مبادله اطلاعات خطر (Hazard Communication Standard) در اغلب مکان‌ها از جمله آزمایشگاه‌ها، فروشگاه‌های فروش مواد شیمیایی، کلینیک‌ها و سایر مکان‌هایی که افراد به گونه‌ای با مواد شیمیایی در تماس هستند الزامی است.

تولیدکنندگان مواد شیمیایی ملزم به رعایت الزامات لیبل‌گذاری صحیح روی ظروف مواد شیمیایی هستند. اما این الزامات تنها به تولیدکنندگان و یا فروشندگان این مواد منتهی نمی‌شود. بلکه مصرف کنندگان این مواد شیمیایی نیز باید هنگام انتقال مواد شیمیایی به ظروف ثانویه، دفع ضایعات مواد شیمیایی و همچنین دفع مواد شیمیایی پراکسید ساز تمامی ظروف را با رعایت استانداردهای تعیین شده و بر اساس قوانین کشوری لیبل‌گذاری کنند.

در ادامه‌ی این مطلب قصد داریم به بررسی الزامات اساسی برای لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه و الگوهای لیبل‌ها بپردازیم. لازم به ذکر است که این الگوها مواردی عمومی هستند که در اکثر کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این وجود ممکن است برخی مواقع قوانین کشوری در رابطه با لیبل‌گذاری مواد شیمیایی متفاوت باشد.

۱. لیبل‌گذاری مواد شیمیایی توسط سازنده اصلی

همانطور که گفته شد لیبل‌گذاری مواد شیمیایی یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای جلوگیری از بروز خطر است. برچسب روی یک ظرف حاوی مواد شیمیایی باید خوانا باشد و به زبان انگلیسی نوشته شده باشد. این برچسب که توسط سازنده مواد شیمیایی بر روی ظروف قرار می‌گیرد، باید حاوی نام شیمیایی / محصول، نام و آدرس سازنده باشد.

توجه: از مواد شیمیایی که برچسب روی ظروف آن ناخوانا است یا اطلاعات لازم را ندارد در آزمایشگاه خود استفاده نکنید.

شکل ۱ یک نمونه لیبل مواد شیمیایی را نشان می‌دهد.

شکل ۱.نمونه‌ی لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه

توجه: از اول ژوئن ۲۰۱۵، لیبل‌گذاری مواد شیمیایی توسط سازنده اصلی باید مطابق با سیستم جهانی و هماهنگ طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی (GHS) صورت گیرد.

مطابق با استانداردهای تایید شده برچسب روی ظرف حاوی مواد شیمیایی باید حاوی ۶ عنصر اصلی زیر باشد:

۱. نام محصول

۲. نام سازنده و اطلاعات تماس

۳. واژه خطر (به عنوان مثال ، “Danger” ، ” warning”)

۴. توضیحات خطر (به عنوان مثال ، در صورت استنشاق سمی، مایع قابل احتراق)

۵. پیکتوگرام GHS

۶. توضیحات احتیاطی (به عنوان مثال درب ظرف را محکم ببندید)

سعی کنید تا حد امکان از آسیب دیدن لیبل درج شده روی ظروف حاوی مواد شیمیایی جلوگیری کنید. اگر برچسب آسیب دید یا دیگر قابل خواندن نبود، باید برچسب جدیدی تهیه شود که شامل شش عنصر ذکر شده مطابق با قوانین GHS هستند.

۲. لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی ثانویه

آزمایشگاه‌ها معمولا مواد شیمیایی را به مقدار زیادی خریداری و تهیه می‌کنند. اما برای استفاده از این مواد ممکن است لازم باشد مقداری از آن را به یک ظرف ثانویه منتقل کنند. (به عنوان مثال لوله‌ آزمایش، ارلن یا بطری‌ها).

در صورتی که یک ماده شیمیایی به یک ظرف ثانویه منتقل شود، لازم است ظرف ثانویه نیز دارای برچسب صحیحی باشد. به این ترتیب اطمینان حاصل خواهد شد که سایر کاربران از محتوای ظرف و خطرات موجود آگاهی دارند.

مطابق با استاندارد مبادله اطلاعات خطر، لیبل موجود روی ظروف شیمیایی ثانویه باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:

۱. نام محتویات (نام ماده شیمیایی)

۲. واژه خطر (به عنوان مثال “Danger” ، ” warning”)

۳. توضیحات خطر (به عنوان مثال “قابل اشتعال”یا “خورنده”)

کلمات، نمادها، تصاویر و پیکتوگرم‌های GHS، که بیانگر اطلاعات کلی در مورد خطرات جسمی و سلامتی مواد شیمیایی هستند نیز می‌توانند روی ظروف ثانویه درج شوند.

لیبل ظروف شیمیایی ثانویه می‌تواند شامل اطلاعات تکمیلی دیگری نیز باشد. به عنوان مثال کاربران می‌توانند اطلاعاتی مانند ترکیب مواد شیمیایی و درصد غلظت، تاریخ دریافت ماده شیمیایی، تاریخ باز شدن درب ظرف و نام شخصی که ماده شیمیایی آماده کرده است را روی لیبل درج کنند.

توجه: در صورتی که هر دو شرایط زیر به طور همزمان اتفاق بیفتند، برچسب‌گذاری ظروف ثانویه الزامی نیست:

معرف، محلول و یا مواد شیمیایی برای استفاده تحت کنترل مستقیم یک شخص است و دیگر افراد حتی سهوا نیز با آن در تماس نخواهند بود.
ظرف حاوی ماده شیمیایی در شیفت کاری آن شخص تخلیه می‌شود.
در ادامه ۴ نمونه برچسب برای لیبل گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه (برای ظروف ثانویه) قابل مشاهده است.

لیبل شماره ۱

حاوی:

نام ماده شیمیایی/ محصول
چک باکس خطر ماده

نام تهیه کننده و تاریخ

لیبل شماره ۲

حاوی:

نام ماده شیمیایی/ محصول
چک باکس خطر ماده
ترکیبات و درصد غلظت
نام تهیه کننده و تاریخ

لیبل شماره ۳

حاوی:

نام ماده شیمیایی/ محصول
ترکیبات و درصد غلظت
علائم GHS

نام تهیه کننده و تاریخ

لیبل شماره ۴

حاوی:

نام ماده شیمیایی/ محصول
واژه خطر
توضیحات خطر
پیکتوگرام GHS
ترکیبات و درصد غلظت

نام تهیه کننده و تاریخ

۳. لیبل‌گذاری ضایعات شیمیایی

لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی در آزمایشگاه تنها به ظروف اولیه و یا ثانویه مواد ختم نمی‌شود. بلکه ظروف حاوی پسماندها و ضایعات مواد شیمیایی نیز باید حاوی لیبل‌ مناسبی باشد که خطر مواد درون آن را نشان دهد.

لیبل ظروف حاوی ضایعات شیمیایی باید شامل درصد مواد تشکیل دهنده و خطرات زباله باشد. اگر در رابطه با خطرات ماده شیمیایی آگاهی ندارید، به لیبل درج شده روی ظرف حاوی ماده مراجعه کنید. برای جلوگیری از سردرگمی در مورد ماهیت پسماند، برچسب‌های اصلی باقی مانده روی ظروف را جدا کنید.

٫ لیبل‌گذاری مواد شیمیایی پراکسید کننده

ظروف حاوی مواد شیمیایی پراکسیدکننده (Peroxide)، باید با برچسب مناسب لیبل گذاری شوند. این لیبل باید تاریخ باز شدن درب ظرف برای اولین بار را نیز نشان دهد.

پراکسیدهای تشکیل شده توسط مواد شیمیایی و ترکیبات آلی می‌توانند باعث حوادث جدی شوند. برخی مواقع ممکن است این پراکسیدها خطر جدی ایجاد نکنند اما خیلی مواقع نیز با بروز جرقه سبب آتش‌سوزی خواهند شد. اگر از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید استفاده می‌کنید، باید عواملی را که در تشکیل پراکسید نقش دارند، شناخته و مواد شیمیایی خود را به درستی کنترل کنید.

توصیه می‌شود مواد شیمیایی پراکسیدکننده در مدت زمان تعیین شده مورد استفاده قرار گیرند. حداکثر زمان نگهداری از تاریخ باز کردن بطری آغاز می‌شود. پراکسیدها بسته به ماده شیمیایی، مدت زمان قرار گرفتن در معرض هوا و نور و نوع ظرف با سرعت‌های متفاوتی تشکیل می‌شوند. به‌عنوان مثال پراکسید در اتیل اتر در مدت هشت روز و در تتراهیدروفوران در مدت سه روز تشکیل می‌شوند. در جدول ۱ لیستی از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید و حداکثر زمان نگهداری آن‌ها آورده شده است اما برای اطمینان از این موضوع توصیه می‌شود حتما به دیتا شیت ماده مورد نظر مراجعه کنید.

جدول ۱. لیستی از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید و حداکثر زمان نگهداری آن‌ها

خطر پراکسید زیاد

(پس از ۳ ماه دور انداخته شود)

خطر پراکسید متوسط

(پس از ۶ ماه دور انداخته شود)

خطر پراکسید کم

(پس از ۱ سال دور انداخته شود)

· دی ایزوپروپیل اتر (ایزوپروپیل اتر)

· دی وینیل استیلن (DVA)

· پتاسیم آمید

· سدیم آمید (سودامید)

· وینیلیدین کلراید (۱،۱- دی کلرواتیلن)

· استالدهید دی اتیل استال

· ایزوپروپیل بنزن

· سیکلوپنتان

· دکا هیدرو نفتالین

· دی استیلن

· دی سیکلو پنتادین

· فوران

· متیل ایزوبوتیل کتون

· اتیلن متیل سیکلو پنتان

· تتراهیدروفوران

· تترالین (تترا هیدرو نفتالین)

· وینیل اتر

· کلروپرن

· وینیل استات

· پیریدین وینیل

· به طور کلی ، مواد شیمیایی حاوی آلدئیدها یا گروه‌های آمید، پراکسید تشکیل می‌دهند.

۵. برچسب زدن ظروف خاص

در آزمایشگاه‌ها، ظروف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این ظروف مانند لوله‌های آزمایش ممکن است کوچک باشند و به همین دلیل لیبل‌گذاری روی آن‌ها کمی دشوار خواهد بود.

در مورد چنین ظروفی سعی کنید از روشی برای لیبل‌گذاری مواد شیمیایی استفاده کنید که کارکنان و یا افراد دیگری مانند آتشنشان‌ها قادر به شناسایی و درک خطرات موجود باشند.

به عنوان مثال می‌توان به برچسب‌ها ، پلاکاردها یا علائم شناسایی این ظروف، رنگ یا کدهایی را اختصاص داد که بر روی پوسترهایی در محل نگهداری آن ماده نصب شده‌اند.

جمع‌بندی

همانطور که در قسمت مقدمه گفته شد، آزمایشگاه‌ها یکی از مکان‌های کاری پرخطر محسوب می‌شوند. اما با رعایت نکات ایمنی می‌توان از بروز بسیاری از حوادث آزمایشگاهی جلوگیری کرد.

لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه یکی از اقدامات مهم و موثر در کاهش بروز اینگونه حوادث است. به همین دلیل در این مطلب سعی کردیم علاوه بر ذکر بایدها و نبایدهایی در رابطه با محتوای لیبل‌ها، نمونه‌هایی از این برچسب‌ها را در اختیار شما قرار دهیم تا به این طریق سهمی در حفظ سلامت کاربران آزمایشگاهی داشته باشیم.

در: مقالات مفید

1401/02/06

06 ارد 1401

مقابله با نشت جیوه در آزمایشگاه

امروزه دستگاه‌ها و لوازم فاقد جیوه زیادی در دسترس است و به دلیل مسمومیت و مشکلات زیست محیطی عنصر جیوه، اغلب سازمان‌ها سعی می‌کنند از این ماده دوری کنند. با این وجود، جیوه هنوز در بسیاری از آزمایشگاه‌ها یافت می‌شود. در تماس بودن با جیوه می‌تواند سلامتی افراد را به خطر بیاندازد برای مثال ممکن است باعث آسیب دیدن کلیه‌ها و و اختلالات سیستم عصبی مرکزی شود.

با توجه به اهمیت سلامت کارکنان آزمایشگاه، در این مطلب قصد داریم در مورد روش‌های مقابله با نشت جیوه در آزمایشگاه صحبت کنیم و نکاتی را در مورد مدیریت پسماند و پاکسازی جیوه ارائه نماییم. پس در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.

اشکال جیوه در آزمایشگاه

جیوه (Mercury) با نماد شیمیایی Hg و وزن اتمی ۲۰۰، هشتادمین عنصر جدول تناوبی است. جیوه در آزمایشگاه سه شکل مختلف دارد، ترکیبات عنصری (elemental)، آلی (organic compounds) و ترکیبات معدنی (inorganic compounds).

خطرات و علائم قرار گرفتن در معرض هریک از این اشکال مختلف جیوه، با یکدیگر متفاوت است. در ادامه‌ی این مطلب دستورالعمل‌هایی را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض جیوه برای پرسنل و همچنین جلوگیری از انتشار جیوه در آز مایشگاه ذکر خواهیم کرد.

رایج‌ترین شکل جیوه که پرسنل در آزمایشگاه با آن سرو کار دارند، است که در دماسنج‌ها، فشارسنج‌ها، مانومتر و … یافت می‌شود.

اما اخیراً این شکل از جیوه در آزمایشگاه‌ها کمتر یافت می‌شود. امروزه اغلب افراد از مضرات جیوه برای سلامتی با خبر هستند. این آگاهی منجر به حذف تدریجی جیوه، به ویژه در مراکز بهداشتی و محیط‌های بالینی شده و اغلب پرسنل به استفاده از دماسنج‌های الکلی یا مادون قرمز روی آورده‌اند.

۱- عنصر جیوه

۲- ترکیبات معدنی جیوه

ترکیبات غیر آلی جیوه زمانی تشکیل می‌شوند که جیوه با عناصری مانند کلر، گوگرد و اکسیژن ترکیب شود. در گذشته این ترکیبات در ملین‌ها (laxatives) و رنگ‌های لاتکس یافت می‌شد.

در سال ۱۹۹۰، آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده^[۱](EPA) استفاده از جیوه در رنگ‌ها را ممنوع اعلام کرد.

اما با وجود اینکه بیشتر مصارف کشاورزی و دارویی ترکیبات غیر آلی جیوه در اغلب کشورهای جهان متوقف شده است، هنوز هم برخی مناطق از این ترکیبات استفاده می‌کنند. به طور مثال کلرید جیوه هنوز به عنوان یک ماده‌ی ضدعفونی کننده کاربرد دارد.

۳- ترکیبات آلی جیوه

ترکیبات جیوه آلی، نسبت به سایر اشکال جیوه، کاربرد کم‌تری دارند اما سمی‌ترین نوع جیوه هستند. این ترکیبات معمولاً تحت عنوان متیل جیوه (methyl mercury) طبقه‌بندی می‌شوند.

ترکیبات جیوه آلی نیز یکی از اشکال مورد استفاده‌ی جیوه در آزمایشگاه است که ممکن است در آزمایش‌های شیمیایی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرند.

علائم و اثرات مواجهه با جیوه در آزمایشگاه

همانطور که در قسمت‌ قبل گفته شد، عنصر جیوه، رایج‌ترین شکل جیوه در آزمایشگاه و محیط‌های کاری است.
این مایع در دمای معمولی نقره‌ای رنگ و بی‌بو است و در صورت نشت، استنشاق بخار آن می‌تواند عوارضی جدی را برای سلامت کارکنان به دنبال داشته باشد.
قرار گرفتن کوتاه مدت (حاد) در معرض جیوه، بر سیستم عصبی مرکزی (CNS) تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد لرزش، تغییر خلق و خو و کاهش عملکردهای شناختی، حسی و حرکتی می‌شود.
قرار گرفتن طولانی مدت (مزمن) در معرض جیوه می‌تواند باعث ایجاد همان اثرات عصبی، بی‌خوابی، از دست دادن حافظه، سردرد و ایجاد پروتئینوری^[۲](به معنی وجود مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار) شود.
در صورت استنشاق دوزهای بسیار بالا، این احتمال وجود دارد که عملکرد کلیه‌ها تحت تاثیر قرار گرفته و فرد دچار نارسایی کلیوی شود.

اثرات مخرب ناشی از ترکیبات غیر آلی جیوه معمولاً از طریق بلع یا جذب پوستی اتفاق می‌افتد. قرارگیری در معرض ترکیبات غیر آلی جیوه منجر به حالت تهوع، استفراغ و درد شدید شکمی می‌شود. یک تا چهار گرم برای یک فرد متوسط ۷۰ کیلوگرمی می‌تواند کشنده باشد. قرار گرفتن مزمن در معرض ترکیبات غیر آلی جیوه باعث آسیب کلیه خواهد شد. ( مشابه آن چیزی که در اثر بخارات عنصر جیوه ایجاد می‌شود.)

ترکیبات ارگانیک جیوه شدیدترین اثرات را ایجاد می‌کنند. اثرات مخرب این‌ترکیبات عمدتا از طریق استنشاق و بلع اتفاق می‌افتد، اما جذب پوستی نیز قابل توجه است.

استنشاق این ماده منجر به آسیب سیستم عصبی مرکزی و بروز مواردی مانند کوری، ناشنوایی، و اختلال هوشیاری می‌شود.

بلع نیز عوارض شدید تولید مثلی و رشدی مانند عقب ماندگی ذهنی، آتاکسی^[۳](ناهماهنگی یا بی‌نظمی حرکات عضلات)، کوری و فلج مغزی ایجاد می‌کند.

تماس ترکیبات ارگانیک جیوه با پوست نیز بسیار خطرناک است. دوز بالا (حداقل ۲۰۰ میلی گرم) می‌تواند منجر به مرگ شود.

مقابله با نشت جیوه در آزمایشگاه

اگر در محل کار خود یا در آزمایشگاه با ترکیبات جیوه‌ای سرو کار دارید، احتمال قرار گرفتن در معرض این ماده و ارزیابی خطرات موجود و نحوه مقابله با نشت جیوه در آزمایشگاه از اهمیت زیادی برخوردار است. نشت‌ تصادفی جیوه در اثر آسیب دیدن و یا خرابی تجهیزات (مانند دماسنج) از شایع‌ترین و محتمل‌ترین علل تماس‌ با جیوه در آزمایشگاه است. پس اگر در حال انجام تحقیقات تخصصی با یک ترکیب جیوه هستید، پروتکل‌های ایمنی و SOP های ارائه شده را به دقت مطالعه کرده و رعایت نمایید. تمام فعالیت‌های تحقیقاتی خود را زیر یک هود بیولوژیکی ( هود بخار) انجام دهید و مطمئن شوید که از تجهیزات حفاظت شخصی مناسب (مانند دستکش و ماسک) استفاده می‌کنید.

در ادامه نکاتی را برای کنترل خطرات ناشی از تماس با جیوه بیان کرده‌ایم:

1- حد مجاز قرار گرفتن در معرض ترکیبات جیوه آلی (آلکیل) در آزمایشگاه، (mg/M³) 0.01 و برای سایر مواد حاوی جیوه حداکثر (mg/M³) ۰٫۱ است. توجه داشته باشید که تماس کاربران آزمایشگاه با جیوه نباید از مقادیر گفته شده تجاوز کند.

2- در صورت نشت جیوه در آزمایشگاه، ابتدا محل را ایمن کنید و از تردد غیرضروری پرسنل جلوگیری کنید.

۳- اگر نشت جیوه در محیطی است که فاقد تهویه مناسب است، رخ داد، با باز کردن پنجره‌ها، استفاده از فن و چنین اقداماتی تا حد امکان هوای آن ناحیه را تهویه کنید.

۴- از پودر گوگرد متصل شونده به جیوه، که به صورت تجاری در دسترس است، استفاده کنید و آن‌ را روی قطراتی که قابل مشاهده هستند بریزید.

۵- از جاروبرقی ویژه برای جمع آوری جیوه (mercury vacuum) استفاده کنید. از جاروبرقی معمولی برای جمع آوری جیوه استفاده نکنید.

۶- جیوه جمع‌آوری شده را در یک کیسه پلاستیکی قرار دهید، درب کیسه را ببندید، این کیسه را در یک کیسه پلاستیکی ثانویه قرار دهید و روی کیسه دوم را با عنوان “ضایعات جیوه” برچسب گذاری کنید.

۷- اگر نشت جیوه روی مت آزمایشگاهی صورت گرفته است، مت را به عنوان زباله‌های خطرناک جدا کرده و در ظروف مناسب پسماند دفع کنید.

۸٫ هنگامی که به طور منطقی مطمئن شدید که تمام جیوه جمع آوری شده است، از یک متخصص بهداشت صنعتی واجد شرایط بخواهید که یک ارزیابی پاکسازی انجام دهد. این ارزیابی باید شامل نمونه برداری از هوا برای بررسی وجود بخارات جیوه باشد.

جمع‌بندی

با وجود اینکه امروزه در اغلب آزمایشگاه‌ها و مراکز درمانی استفاده از ابزارهای حاوی جیوه بسیار محدود شده است، اما هنوزهم برخی آزمایشات نیازمند استفاده از اشکال مختلف جیوه هستند.

از آنجایی که خطر استفاده از جیوه برای سلامت پرسنل بالا است، در این مطلب سعی کردیم ضمن مرور مخاطرات ناشی از تماس یا استنشاق جیوه، اقدامات مهم جهت مقابله با نشت جیوه در آزمایشگاه را نیز بیان کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

در: مقالات مفید

Page 2 of 12‹123 4 ›»