سرطان معده؛ علائم، عوامل خطر، درمان و پیشگیری
سلول‌ها تقریبا در همه‌ی قسمت‌ها بدن می‌توانند به سرطان تبدیل شوند و سپس به سایر اندام‌ها گسترش یابند. سرطان معده زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های سرطانی در لایه‌ی داخلی معده رشد کنند. تشخیص این نوع سرطان می‌تواند دشوار باشد. چون معمولا در بیشتر افراد در مراحل اولیه علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. درنتیجه، غالبا تا زمانی که به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا نکند، تشخیص داده نمی‌شود.
حتی اگر تشخیص و درمان سرطان معده دشوار باشد، افزایش آگاهی درباره‌ی این بیماری می‌تواند به کنترل بهتر آن کمک کند. اگر علائم سرطان معده را بشناسید، ممکن است شما و پزشکتان بتوانید آن را در مراحل اولیه تشخیص دهید. در ادامه با ما همراه باشید تا با جنبه‌های مختلف این بیماری آشنا شوید.
نحوه‌ی بروز سرطان معده
معده و مری بخش فوقانی دستگاه‌ی گوارش را تشکیل می‌دهند. غذا پس از جویدن و بلعیدن وارد مری می‌شود؛ لوله‌ای که غذا را به معده می‌رساند. معده یک اندام کیسه مانند است که مسؤولیت هضم غذا و انتقال مواد مغذی به سایر اندام‌های گوارشی یعنی روده‌ی کوچک و روده‌ی بزرگ را بر عهده دارد. محتویات معده به بخش ابتدایی روده‌ی کوچک یعنی دوازدهه یا دئودنوم (Duodenum) تخلیه می‌شود.
سرطان معده زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سالم موجود در بخش فوقانی دستگاه‌ی گوارش سرطانی می‌شوند و خارج از کنترل رشد کرده و تشکیل تومور می‌دهند. به‌طور کلی، این فرآیند به کندی اتفاق می‌افتد و معمولا سرطان معده طی سالیان متمادی ایجاد می‌شود.
عوامل خطر
عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند. این عوامل خطر شامل بیماری‌ها و شرایط خاص زیر می‌شوند.
- عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری (عفونت شایع معده که گاهی اوقات می‌تواند منجر به زخم شود)
- وجود تومور در سایر قسمت‌های دستگاه‌ی گوارش
- نوع خاصی از کم‌خونی به نام کم‌خونی پرنیشیوز (Pernicious)
- پولیپ معده
- سندرم‌های ژنتیکی ارثی، مانند سندرم لینچ (Lynch syndrome) و سندرم لی فرامنی (Fraumeni syndrome)
سندرم لینچ یک بیماری ارثی است که خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ، سرطان آندومتر رحم و چند سرطان دیگر را افزایش می‌دهد. اگر یکی از والدین جهش ژنی برای سندرم لینچ داشته باشد، ۵۰ درصد احتمال دارد که جهش به فرزند او منتقل شود.
سندرم لی فرامنی هم یک استعداد ارثی خانوادگی برای طیف گسترده‌ای از سرطان‌ها است که به دلیل جهش ژن سرکوبگر تومور به نام TP53 ایجاد می‌شود. در نتیجه پروتئین تولید شده توسط این ژن نمی‌تواند از شکل‌گیری تومورهای بدخیم جلوگیری کند. افراد با این جهش ژنی مستعد ابتلا به سرطان‌های مختلفی از جمله تومور مغزی، سرطان‌های دستگاه‌ی گوارش و سرطان‌های سینه، ریه، کلیه، تیروئید و پوست هستند.
شواهد نشان می‌دهد که سرطان معده در بین افراد زیر شایع‌تر است.
- سالمندان، به‌خصوص افراد بالای ۶۰ سال
- مردان
- کسانی که سیگار می‌کشند
- افرادی که اضافه وزن دارند یا دچار چاقی هستند
- افرادی که در معرض آزبست قرار دارند
- افرادی که در صنایع مرتبط با زغال سنگ، فلز، چوب یا لاستیک کار می‌کنند
- افراد دارای گروه‌ی خونی A
- کسانی که سابقه‌ی خانوادگی این بیماری را دارند
- افرادی که اصالتا اهل آسیا (به‌خصوص کره یا ژاپن)، آمریکای جنوبی یا اروپای شرقی هستند
اگرچه سابقه‌ی پزشکی شما روی خطر ابتلا به سرطان معده تأثیر می‌گذارد، اما سبک زندگی هم می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. اگر سبک زندگی شما مانند مثال‌های زیر است، بیش از دیگران در معرض سرطان معده قرار دارید.
- غذاهای شور یا فرآوری شده‌ی زیادی می‌خورید.
- در مصرف گوشت زیاده‌روی می‌کنید.
- به‌ندرت میوه می‌خورید یا اصلا میوه در سبد غذایی شما جایی ندارد.
- از نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌کنید.
- سیگار می‌کشید.
- به اندازه کافی ورزش نمی‌کنید.
- غذا را خوب نمی‌پزید یا به‌درستی از آن نگهداری نمی‌کنید.
اگر فکر می‌کنید در معرض ابتلا به سرطان معده قرار دارید، می‌توانید تست غربالگری انجام دهید. تست غربالگری زمانی انجام می‌شود که فرد در معرض ابتلا به بیماری خاصی است، اما هنوز علائمی از خود نشان نداده است.
علائم سرطان معده
معمولا این بیماری در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد؛ یعنی غالبا بیماران تا زمانی که سرطان به مرحله‌ی پیشرفته نرسد، از ابتلا به آن آگاه نمی‌شوند. در بعضی مواقع ممکن است علائمی مشاهده شود که شایع‌ترین آن‌ها به شرح زیر است.
- سوزش سر دل که به‌طور مکرر اتفاق می‌افتد
- از دست دادن اشتها
- نفخ مداوم
- سوء هاضمه و آروغ زدن به‌طور مکرر
- سیری زودرس (احساس سیری پس از صرف مقدار کمی غذا)
- خستگی مفرط
- درد مداوم شکم
فقط داشتن سوء هاضمه یا سوزش سر دل به این معنی نیست که سرطان دارید. بسیاری از این علائم در سایر بیماری‌ها مانند عفونت یا زخم معده هم مشاهده می‌شوند و این موضوع می‌تواند تشخیص سرطان معده را دشوار کند. اگر علائم احتمالی سرطان معده را تجربه کردید و این علائم با گذشت زمان بهتر نشدند، حتما به پزشک مراجعه کنید. به فرآیندی که طی آن سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترس پیدا می‌کند، «متاستاز» می‌گویند. علائم سرطان معده‌ی پیشرفته یا متاستاتیک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مدفوع خونی
- تهوع و استفراغ
- وجود یک توده در بالای معده
- زردی (اگر سرطان به کبد برسد)
- کاهش وزن ناخواسته و بدون دلیل مشخص
علائم سرطان معده در زنان شبیه‌ی به مردان است، اما این بیماری در مردان شایع‌تر است. علائم در کودکان ممکن است شامل یبوست یا اسهال باشد، اما در غیر این صورت مانند بزرگسالان است.
تشخیص
با توجه به اینکه سرطان معده در مراحل اولیه به‌ندرت با علامت همراه است، اغلب تا زمانی که به مراحل پیشرفته نرسد، تشخیص داده نمی‌شود. تشخیص سرطان معده شامل معاینه‌ی بدنی، بررسی سابقه‌ی پزشکی، آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون و آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی است. هم وجود خون در مدفوع و هم کم‌خونی، هر دو، می‌توانند نشان‌دهنده‌ی خونریزی معده باشند.
اگر پزشک علائم شما را با سرطان مرتبط بداند، به تست‌های تشخیصی بیشتری نیاز پیدا می‌کنید. با این تست‌ها می‌توان معده یا مری را از نظر وجود تومورهای مشکوک و سایر ناهنجاری‌ها بررسی کرد. این تست‌ها به شرح زیر هستند.
- آندوسکوپی دستگاه‌ی گوارش فوقانی (یک لوله‌ی باریک و منعطف که در سر آن یک دوربین قرار دارد و می‌تواند قسمت‌های داخلی دستگاه‌ی گوارش را بررسی کند.)
- بیوپسی (نمونه‌برداری) برای بررسی سلول‌های معده در زیر میکروسکوپ
- روش‌های تصویربرداری، مانند سی تی اسکن (CT scan) و اشعه‌ی ایکس
مراحل سرطان معده
مرحله‌بندی سرطان معده نشان‌دهنده‌ی میزان گسترش سرطان در بدن است. معمولا از سیستم TNM کمیته‌ی مشترک سرطان آمریکا برای تعیین مراحل این بیماری استفاده می‌شود. در این سیستم با توجه به اطلاعات مربوط به سه حوزه‌ی زیر مرحله‌ی سرطان مشخص می‌شود.
- تومور (T)؛ اندازه‌ی تومور و میزان گسترش آن
- گره (N)؛ تا چه اندازه سرطان به غدد لنفاوی گسترش یافته است
- متاستاز (M)؛ آیا سرطان به نواحی دوردست بدن گسترش یافته است یا خیر
با توجه به نتایج به دست آمده از این سه معیار سرطان معده به پنج مرحله‌ی زیر تقسیم می‌شود.
- مرحله‌ی ۰؛ سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی فقط در سطح لایه‌ی پوششی معده وجود دارند و سرطان به غدد لنفاوی یا سایر قسمت‌های بدن گسترش نیافته است.
- مرحله‌ی ۱؛ تومور به لایه‌های عمیق‌تر معده رسیده است و ممکن است سرطان به یک یا دو غدد لنفاوی اطراف معده گسترش یافته باشد، اما به سایر قسمت‌های بدن سرایت نکرده است. در این مرحله، در بعضی از افراد هیچ کدام از غدد لنفاوی درگیر نشده‌اند.
- مرحله‌ی ۲؛ تومور به لایه‌های عمیق‌تر معده رسیده است و معمولا سرطان به غدد لنفاوی گسترش یافته است، اما به سایر قسمت های بدن سرایت نکرده است.
- مرحله‌ی ۳؛ تومور به میزان بیشتری در لایه‌های عمیق معده و احتمالا به اندام‌های مجاور گسترش پیدا کرده است. همچنین احتمالا سرطان به غدد لنفاوی سرایت کرده، اما به نقاط دوردست بدن نرسیده است.
- مرحله‌ی ۴؛ در این مرحله، سرطان به نقاط دورتر بدن مانند ریه، مغز یا کبد گسترش یافته است.
دیواره‌ی معده پنج لایه دارد؛ مخاطی (داخلی‌ترین لایه)، زیرمخاطی، عضلانی، زیرسروز و سروز (خارجی‌ترین لایه). مخاط داخلی‌ترین لایه است و اسید معده و آنزیم‌های گوارشی در آن ساخته می‌شود. بیشتر سرطان‌های معده از این لایه شروع می‌شوند. لایه‌ها در تعیین مرحله‌ی سرطان نقش مهمی دارند. هر چقدر سرطان به میزان بیشتری از مخاط به سمت لایه‌های عمیق‌تر و زیرین معده گسترش پیدا کند، بیماری وارد مرحله‌ی پیشرفته‌تری می‌شود و به درمان گسترده‌تری نیاز دارد.
تا زمانی که سرطان به نقاط دوردست بدن نرسیده باشد، بین مرحله‌ی ۰ تا ۳ است؛ اما اگر به سایر نواحی سرایت کرده باشد، وارد مرحله‌ی ۴ شده است. در هر مرحله از بیماری، نوع درمان پیشنهاد شده و میزان بقای بیمار متفاوت است. در مراحل اولیه که سرطان به محیط معده محدود می‌شود، ۶۹٫۹ درصد از بیماران تا پنج سال پس از تشخیص زنده می‌مانند. در مراحل بعدی که سرطان به نقاط دوردست بدن گسترش یافته است، شانس بقای پنج ساله به ۵٫۵ درصد کاهش پیدا می‌کند.
درمان
معمولا این بیماری با یک یا چند نمونه از کارهای زیر درمان می‌شود.
- شیمی‌درمانی
- پرتودرمانی
- عمل جراحی
- ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی که باعث تحریک یا بهبود توانایی سیستم ایمنی شما برای پاسخ به سرطان می‌شود
به‌طور کلی، انتخاب نوع درمان به مدت زمان ابتلا به سرطان یا مرحله و میزان انتشار آن در بدن بستگی دارد. البته سن و وضعیت عمومی سلامتی هم می‌تواند در این زمینه نقش داشته باشد.
- مرحله‌ی ۰؛ معمولا در این مرحله جراحی می‌تواند بیماری را درمان کند. ممکن است پزشک تمام یا بخشی از معده و همچنین غدد لنفاوی مجاور را بردارد.
- مرحله‌ی ۱؛ همانند مرحله‌ی ۰، احتمالا به جراحی نیاز است. همچنین ممکن است شیمی‌درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام شود. می‌توان از این درمان‌ها قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور و پس از آن برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده استفاده کرد.
- مرحله‌ی ۲؛ درمان اصلی، جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از معده و همچنین غدد لنفاوی مجاور است. احتمالا قبل از جراحی و بعد از آن شیمی‌درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام می‌شود.
- مرحله‌ی ۳؛ در این مرحله، جراحی برای برداشتن کل معده همراه با شیمی‌درمانی یا شیمی پرتودرمانی انجام می‌شود.
- مرحله‌ی ۴؛ درمان بیماری در این مرحله بسیار سخت‌تر است، اما پزشک می‌تواند به کنترل آن کمک کند و تا حدودی علائم را تسکین دهد.
یکی از اهداف درمان، جلوگیری از گسترش سلول‌های سرطانی است. اگر سرطان معده درمان نشود، ممکن است به اندام‌های زیر گسترش یابد.
- ریه‌ها
- گره‌های لنفاوی
- استخوان‌ها
- کبد
پیشگیری از سرطان معده
شما می‌توانید با رعایت نکات زیر خطر ابتلا به همه‌ی سرطان‌ها، از جمله سرطان معده، را کاهش دهید.
- حفظ وزن در محدوده‌ی مناسب
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل افزایش مصرف میوه و سبزی و کاهش مصرف ترشی و غذاهای شور، دودی یا فرآوری شده
- اجتناب از الکل و سیگار
- ورزش منظم
علاوه بر این، اگر به زخم ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستید باید برای درمان آن اقدام کنید. پزشک می‌تواند با تجویز آنتی بیوتیک باکتری‌ها را از بین ببرد و به کمک سایر داروها زخم‌های معده را بهبود بخشد.
در بعضی مواقع ممکن است پزشک برای کاهش خطر سرطان معده دارو تجویز کند. معمولا این کار برای افرادی انجام می‌شود که بیماری‌های پیش‌سرطانی دارند یا به دلیل ابتلا به سایر بیماری‌ها از این داروها هم سود می‌برند. غربالگری هم می‌تواند به تشخیص سریع بیماری و درمان به موقع آن کمک کند. برای غربالگری سرطان معده از روش‌های زیر استفاده می‌شود.
- معاینه‌ی بدنی
- تست‌های آزمایشگاهی، مانند آزمایش خون و ادرار
- روش‌های تصویربرداری، مانند اشعه‌ی ایکس
- آندوسکوپی
- آزمایش‌های ژنتیکی
چشم‌انداز بلندمدت بیماری
اگر سرطان معده در مراحل اولیه تشخیص داده شود، شانس بهبودی بیشتر است. انتظار می‌رود که حدود ۳۲ درصد از کل افراد مبتلا به سرطان معده حداقل تا پنج سال پس از تشخیص بیماری زنده بمانند. در بیشتر این افراد سرطان به محیط معده محدوده شده و به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا نکرده است.
اگر منشأ سرطان ناشناخته باشد، تشخیص و مرحله‌بندی آن دشوار است و این موضوع درمان سرطان را سخت‌تر می‌کند. همچنین درمان سرطان معده پس از رسیدن به مراحل پیشرفته دشوارتر می‌شود. اگر سرطان به مراحل پیشرفته رسیده باشد، می‌توانید در تحقیقات و کارآزمایی‌های بالینی شرکت کنید. کارآزمایی‌های بالینی به تعیین اینکه آیا یک دستگاه یا روش درمانی جدید برای درمان بیماری‌ها و شرایط خاص مؤثر است یا خیر، کمک می‌کنند.
کلام پایانی
وقتی رشد و تکثیر سلول‌های معده از کنترل خارج می‌شود، فرد به سرطان معده مبتلا می‌شود. این بیماری در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد، اما در مراحل پیشرفته با علائمی مانند سوء هاضمه، سوزش سر دل، نفخ، کاهش اشتها، کاهش وزن ناخواسته و مدفوع خونی همراه است. پیروی از سبک زندگی سالم، خوردن میوه و سبزی، کاهش مصرف غذاهای شور، دودی و فرآوری شده، اجتناب از سیگار و الکل و حفظ وزن در محدوده‌ی مناسب احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد.